Ukrayna krizinin şifreleri

1. KRİZİN KÖKENİ NEREYE DAYANIYOR?

Ukrayna krizinin temelleri 30 yıl evvel Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar gidiyor. Sovyetlerin dağıldığı süreçte Baltık devletlerinin Rus yörüngesinden çıkmasını engelleyemeyen Moskova idaresi, dağılma sürecinde Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) muahedesinin ortağı olan Ukrayna ve Belarus’u kendi ekseninde tutmak üzerine bir siyaset gerçekleştirme isteğindeydi. Devrin Rusya başkanı Boris Yeltsin’in BDT ile ortaya çıkan yeni oluşumun bir “Slav birliği” olacağını vurgulaması, Moskova’nın Ukrayna ve Belarus’a olan bakışını ortaya koyuyordu.

2. İKİ CEPHE ORTASINDA NASIL PROBLEME DÖNÜŞTÜ?

Bağımsızlık ilanından sonraki 5 yılda Rusya’nın uydu devleti olmayı sürdüren Ukrayna, Rusya’nın ülkede konuşlandırdığı nükleer silahlar nedeniyle Batı ve Rusya ortasında birinci defa bir probleme dönüştü. Ukrayna’nın denetimindeki 1240 stratejik nükleer başlıkla 3 bin taktik nükleer mühimmat taşıyıcı füzeleriyle birlikte Rusya’ya teslim edilerek, Ukrayna nükleer silahtan arındırılmış ülke ilan edildi. Rusya’nın Ukrayna üzerindeki ekonomik ve siyasi tesiri 2014 yılına kadar devam etti. 2014 yılında Rus yanlısı Viktor Yanukoviç hükümetinin AB ile işbirliği mutabakatını askıya alması üzerine, ABD ve AB’nin de desteklediği ve hükümetin düşmesiyle sonuçlanan protesto şovları, Batı bloğuyla Rusya’yı Ukrayna üzerinde tekrar karşı karşıya getirdi. Rusya’nın Kırım yarımadasını ilhakı ve akabinde Donetsk ile Donbas bölgelerinin Ukrayna’dan bağımsızlık ilan etmesi krizi derinleştiren temel etmenler oldu.

3. NEDEN BUGÜN ALEVLENDİ?

Temel sebep, Moskova idaresinin Ukrayna’yı tekrar kendi eksenine çekme siyasetini sürdürmesi. 2015 yılında Ukrayna, Rusya, Almanya ve Fransa dörtlüsü, bölgede güvenlik ve istikrarı sağlamak ismine Minsk mutabakatlarını imzalasa da Rusya, Ukrayna’daki Batı yanlısı idaresi yıpratma emelini devam ettirdi. Moskova, 2019 yılında Donbas’taki ayrılıkçılara pasaport dağıtarak Rus vatandaşı yapmaya başladı. Rusya’nın bölgeyle ekonomik entegrasyon süreci başlatması, bu adımların Donbas’ın ilhak edilmesi hazırlığı olarak yorumlandı. Kiev’in ayrılıkçı bölge sonuna asker yığmaya başlaması ve bölgede sıcak temaslar oluşmasının akabinde 2021’in bahar aylarında Rusya da Ukrayna sonuna askeri yığınak yapmaya başladı. Tansiyon, ABD ve NATO müttefiklerinin Karadeniz bölgesinde düzenlediği askeri tatbikatlar ve Ukrayna’ya tedarik edilen çağdaş silahlarla had safhaya ulaştı.

4. SICAK ÇATIŞMAYA DÖNÜŞÜR MÜ?

Ukrayna ve Rusya’daki bağımsız siyasi gözlemcilere nazaran Moskova ile Kiev ortasındaki tansiyon bir savaşa yol açmayacak. Ayrıyeten ne ABD, ne de öteki bir Batılı devlet Ukrayna yüzünden Rusya ile çatışmaya girmeyecek. Beyaz Saray’dan başkanlar doruğundan evvel yapılan “Sıcak çatışma önceliğimiz değil” açıklaması da bu görüşü takviyeler nitelikte. Öte yandan Ukrayna’nın açık talebine karşın NATO’ya alınması konusunda somut bir karşılık bulamaması, Batı’nın Rusya’yla sıcak temasa girmeyi tercih etmeyeceğine işaret ediyor.

5. UFUKTA TAHLİL VAR MI?

Bu gergin ortamda ABD Lideri Joe Biden ve Rusya önderi Vladimir Putin’in evvelki gün gerçekleştirdikleri Ukrayna tepesi, yakın vakitte bir tahlil olacağı sinyalini vermedi. Biden’ın Rus mevkidaşına Ukrayna’ya muhtemel bir müdahalede “ciddi ekonomik yaptırımlar” uygulanacağı tehdidine karşın, Ukrayna’nın mümkün NATO üyeliği konusunda taviz verileceğini ima etmesi, NATO cephesinde reaksiyon ile karşılandı. Çin ile rekabet nedeniyle ABD’nin dış siyasette rotasını Asya-Pasifik’e çevirmesi, krizde ibrenin Rusya’ya dönmesiyle sonuçlanabilir.