Avrupalılarda 3’te 1, Afrikalılarda 10’da 8… Covid’i hafif geçirenlerin sırrı çözüldü: Bu varyant bambaşka

Yaklaşık iki yıldır hayatımızın bir gerçeği olan Covid-19 hakkında her gün yeni bir şey öğreniyoruz. Geçirdiği mutasyonlar, bulaşma biçimi, korunma teklifleri derken, bu hastalığa dair bilgi dağarcığımız genişlemeye devam ediyor.

Bu süreçte en çok merak edilenlerden biri neden herkesin hastalığı birebir yükte geçirmediğine dair. Yani neden birileri Covid nedeniyle ağır bakımda tedaviye gereksinim duyacak hale gelirken, başkaları hastalığı hafif grip üzere geçiriyor.

Uzmanlar bu sorunun karşılığında en kıymetli etkenlerden birinin aşılama olduğunu belirtiyor. Covid-19 aşıları, aşılama süreci tamamlanmış şahıslarda enfeksiyonu büsbütün durduramasa bile, ağır hastalık ihtimalini yüzde 90’ın üzerinde bir oranla engellemeyi başarıyor. Hem Türkiye’de hem de dünyada tabipler ve araştırmacılar, sık sık “Yoğun bakımlar hiç aşılanmamış ya da aşı aktifliği azalmış hastalarla dolu” diyerek bu ayrıntıya vurgu yapıyor. O nedenle herkesin en az iki doz aşısını vaktinde olması, son dozunun üzerinden 3 ay ve daha fazla vakit geçenlerin ise hatırlatma dozlarını geç kalmadan alması çok değerli.

COVID’İ HAFİF GEÇİRENLERİN ORTAK ÖZELLİĞİ BUYMUŞ

Bununla birlikte, bilim insanları geçtiğimiz günlerde epeyce değerli bir çalışmaya daha imza attı. Sonuçları 13 Ocak günü bilim mecmuası Nature Genetics’te yayımlanan bir araştırmada, Covid-19 daha hafif geçirenlerde ortak bir gen tespit edildi.

Aslına bakılırsa bilim insanları pandeminin birinci günlerinden bu yana, hastaların genetik yapısının SARS-CoV-2 enfeksiyonunun yükünü nasıl etkilediğini anlamaya çalışıyordu. İnsanların hastalığı daha ağır geçirmesine neden olan (ya da daha hafif geçirmesini sağlayan) kimi kalıtsal özellikler olup olmadığına bakılıyordu. Bu uğraşlar sonunda meyvesini verdi ve epeyce ümit verici kimi sonuçlar elde edildi.

2020’nin sonunda yapılan bir öbür araştırmada ölümcül Covid-19 olaylarıyla kontaklı çok sayıda genetik sistem ortaya konmuştu. Uzmanlar bu araştırmanın bulguları üzerine inşa ettikleri yeni çalışmada, insanları ağır hastalıktan koruyan özel bir gen varyantıyla karşılaştı.

AVRUPALILAR VE AFRİKALILARIN GENLERİ İNCELENDİ

2020 yılında, Avrupalı bir küme beşerden toplanan genetik datalar üzerinde yapılan tahlilde, OAS1/2/3 gen kümesinde, çeşitli antiviral sistemlerle kontaklı bir küme genetik varyant bulunmuştu. Bu varyantların SARS-CoV-2 enfeksiyonu taşıyan bireylerde ağır hastalık riskini yüzde 23 civarında azaltabildiği keşfedilmişti.

Lakin çoğunluğu Neandertallerden miras kalmış bu DNA kesiminin hangi kısmının Covid’e karşı müdafaa sağladığı şimdi çözülememişti. Yani Covid’e kalkan olan genin ya da genlerin ismi konmamıştı.

Nature Genetics’te yayımlanan araştırma bu boşluğu doldurdu. Afrika kökenli beşerlerle Avrupa kökenli insanların genetik data setlerinin incelenmesiyle o gen bulundu.

Bilim insanlarının emeli OAS1/2/3 bölgesini daraltabilmekti. Afrikalı insanların gen bilgileri de tam olarak bu noktada devreye girdi. Çünkü Afrikalılar Avrupalılara kıyasla daha kısa haplotiplere sahipler zira gen havuzlarında Neandertal ve Denisova insanlarının tesirleri bulunmuyor. Bu nedenle aşikâr özelliklerin sebebi olan varyantlar Afrikalıların DNA’larında Avrupalılara kıyasla daha kolay tespit edilebiliyor.

İŞİN SIRRI rs10774671 İMİŞ MEĞER…

Bu çalışmada da o denli oldu. 2787’si Covid-19 hastası olan 130.997 Afrika kökenli kişinin genetik bilgilerini inceleyen araştırmacılar rs10774671 geninde ağır hastalık ihtimalini azaltan bir alel buldu. Bu sonuç, 2020’de Avrupalılar üzerinde elde edilen bulgularla paralellik gösteriyordu.

Araştırmanın muharriri ve VA Boston Sıhhat Sistemi genom araştırmacısı Jennifer Huffman, yaptığı açıklamada, “Afrika kökenli bireylerde de tıpkı müdafaa sisteminin bulunması sayesinde, DNA’da Covid-19’a kalkan olan o özel varyantı bulabildik” diye konuştu.

Daha evvel de misal varyantlar gündeme gelmişti. Lakin kelam konusu varyant (yani rs10774671 G) Afrika kökenliler dışındaki kümelerde bulunan öbür varyantlardan bağımsız olarak müdafaa sağlayabildiği için muhafaza tesiri nedensel olan tek varyant kabul ediliyor.

rs10774671 her üç Avrupa kökenli şahıstan birinde görülürken, bu oranın Afrika kökenlilerde her 10 şahıstan 8’i olduğu belirtildi.

YAKLAŞIK YARIM MİLYON YAŞINDA

Afrika kökenliler (Afrika’dan kuzeye hakikat uzun göçleri esnasında Neandertallerle çiftleşen Avrupalıların aksine) neredeyse hiçbir vakit Neandertal haplotipleri taşımadıkları için, rs10774671 G varyantının hem çağdaş insanların hem de Neandertallerin ortak atası olan bir topluluktan miras kalmış olduğu da araştırmanın makalesinde altı çizilen değerli bir ayrıntı.

Uzmanlar şu yorumu yapıyor: “Böyle varyantlar çağdaş insanlarda aşağı üst yarım milyon yıldır var. Bu nedenle çağdaş insanların 60.000 yıl kadar evvel Neandertallerden aldıkları genlerle bir ortada bulunabiliyorlar.”

Bu varyantların insanların DNA’lardaki geçmişi çok geriye gitse de bulunmaları çok kolay değil. Zira o denli özelliklerin bulunabilmesi için tıpkı bu araştırmada olduğu üzere farklı genetik kökene sahip insan topluluklarının datalarının epey kapsamlı bir biçimde karşılaştırılması gerekiyor.

İsveç’te bulunan Karolinska Enstitüsü’nden üst seviye araştırmacı ve evrim genetikçisi Hugo Zeberg, “Bu araştırma sayesinde farklı kökene sahip insanların örnekleme dahil edilmesinin ne kadar değerli olduğunu görüyoruz” diye konuştu ve ekledi:

“Eğer yalnızca bir küme üzerine çalışmış olsaydık, gen varyantını tespit etme konusunda başarılı olamazdık.”

YENİ COVID İLAÇLARININ TEMELİ ATILMIŞ OLDU

rs10774671 G varyantı üzerinde üzerine yapılması gereken daha çok araştırma bulunuyor. Lakin araştırmacıların birinci yorumlarına nazaran, varyantın muhafaza özelliği OAS1 geni üzerindeki tesirinden kaynaklanıyor. Bu tesir sayesinde daha uzun bir OAS1 proteini sentezleniyor o da SARS-CoV-2’yi parçalama konusunda sıradan bir OAS1 genine kıyasla daha başarılı oluyor.

Şayet bu öngörü doğruysa bağışıklık sistemini misal halde destekleyecek ve Covid-19’un sonunu getirecek yeni tedaviler geliştirilmesi mümkün olabilecek.

Kanada’da bulunan McGill Üniversitesi’nden üst seviye araştırmacı ve genetik uzmanı Brent Richards, “Genetik risk faktörlerini detaylarıyla anlamaya başlamamız, Covid-19’a karşı yeni ilaçlar geliştirilmesi için kritik önemde” tabirlerini kullandı.

Science Alert’te bulunan “Scientists Identify Specific Yine Variant That Protects Against Severe COVID-19” ve Daily Mail’de bulunan “Gene that can slash Covid severity by 20 per cent explains why symptoms hit some victims harder than others, scientists say” başlıklı haberlerden derlenmiştir.