HIV ve AIDS’in küresel bir halk sağlığı sorunu olduğuna dikkat çeken Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları (CİSÜ) Platformu, 2019 yılından bu yana Türkiye’de HIV/AIDS Kontrol Programı olmasına rağmen uygulanmadığını kaydetti.
Türkiye’de 2021 Kasım ayı verilerine göre 1985 yılından itibaren HIV tanısı almış kişi sayısı toplam 31 bin kişiye ulaştı. Son 3 yılda HIV tanısı alan kişilerin sayısı ise yaklaşık 10 bin… Geçen yıl içinde HIV tanısı alan kişilerin sadece yüzde 38’inin hangi yolla HIV edindiğini bilmesi, bu konuda ciddi yetersizliklerin varlığına işaret ediyor. Birleşmiş Milletler tarafından 2030 yılında ulaşılması amaçlanan UNAIDS 95-95-95 hedeflerinden uzak olunduğuna işaret eden Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları (CİSÜ) Platformu, Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından 2019 yılında açıklanan HIV/AIDS Kontrol Programı’nın uygulanması çağrısında bulundu.
Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Programı (UNAIDS) verilerine göre 2020 yılında yüzde 53’ü kadın olmak üzere toplam 37 milyon kişi HIV’le yaşıyor. Ancak her yıl bu sayıya yaklaşık 1,5 milyon kişi ekleniyor ve HIV ile yaşayan kişilerin yaklaşık dörtte biri tedaviye erişemiyor. HIV’in sadece kliniği ilgilendiren bir enfeksiyon değil, aynı zamanda sağlığa erişim dahil olmak üzere sosyal yaşamdaki ve kamu hizmetlerindeki birçok eşitsizliği, hak ihlalini ve ayrımcılığı da gün yüzüne çıkaran bir enfeksiyon olduğu belirtiliyor. Bu olumsuzlukların ortadan kaldırılmasına yönelik olarak Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Programı (UNAIDS) tarafından HIV’in yayılımını ve HIV’le yaşayanların yaşam refahının azalmasını ve karşılaştıkları insan hakkı ihlallerini önlemek amacıyla küresel hedefler belirlendi. Türkiye’de de Sağlık Bakanlığı sorumluluğunda BM hedefleri doğrultusunda 2019-2024 yıllarını kapsayan “Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı” hazırlandı. Program kapsamında HIV ve AIDS yeni vaka sayısı ve enfeksiyona bağlı ölümleri azaltmak, HIV ve AIDS’e yönelik sağlık hizmetlerinin kapasitesini geliştirmek ve HIV ile yaşayan bireylere yönelik ayrımcılığı ve mahremiyet ihlallerini önlemek amaçlandı.
Türkiye’de epideminin durumu izlenmiyor
CİSÜ Platformu tarafından yayınlanan politika belgesinde, Program kapsamındaki paydaşlar arasında sivil toplum kuruluşlarının da bulunmasına rağmen eylem planının izleme ve değerlendirilmesi amacıyla değerlendirme toplantılarının düzenlenmesi gerektiği ancak bugüne kadar gerçekleştirilmediği ve kamuoyunun bilgilendirilmediği kaydedildi. Bildirgede, Türkiye’deki uygulamadaki HIV ve AIDS sürveyansı (izleme) ile toplumdaki HIV ile yaşayan ve HIV’den etkilenen kişi ve toplulukların deneyim ve ihtiyaçlarına yönelik yeterli derecede veri toplanamadığı belirtilerek, “Türkiye’de epideminin genel durumu izlenemiyor. Halbuki 2030 yılında ulaşılması amaçlanan UNAIDS 95-95-95 hedefleri, HIV ile yaşayanların yüzde 95’inin test olup statülerini öğrenmelerini, statülerini öğrenenlerin yüzde 95’inin tedaviye başlamalarını ve tedavi alanların yüzde 95’inin viral yüklerinin baskılanmasını içeriyor. Bu hedefler aynı zamanda Belirlenemeyen=Bulaşamayan (B=B) olarak da bilinen, viral baskılanma sonrası HIV aktarımının mümkün olmaması bilimsel gerçeğini vurguluyor ve devletlere HIV hizmet ve raporlamalarını bu hedefler doğrultusunda geliştirmelerini öneriyor. Bir diğer deyişle HIV ile yaşayanlar tanı almadıkları sürece tedaviye erişimde gösterilen performans tam anlamıyla karşılığını bulamayacak, toplum içinde HIV aktarımı artarak hızlanacak ve her yıl daha fazla kişi tanı almaya devam edecek. “Kontrol Programı”nın belirli bir sosyal bağlamda ve yapısal olarak etkililiğini anlamak, uygulama aşamalarındaki sorunları tespit etmek ve programın nasıl geliştirileceği konusunda fikir üretebilmek için izleme ve değerlendirme çalışması zorunludur. Aksi halde uygulama aşamasında yaşanan sorunlar programın etkililiğini kaçınılmaz olarak düşürecektir” ifadeleri kullanıldı.
Eylem Planı’nda belirtilen toplantılar yapılmalı
HIV/AIDS Programı kapsamında öngörülen izleme ve değerlendirme toplantılarının sivil toplum kuruluşlarının katılımı sağlanarak, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Dairesi Başkanlığı yönetiminde düzenlenmesi gerektiğine işaret edildi. CİSÜ Platformu’nun sunduğu öneriler şöyle;
● Eylem planının izleme sütunlarında belirlenmiş olan program göstergelerinin uygulanma durumlarına yönelik, bu programa özel bir izleme ve değerlendirme sistemi sivil toplum kuruluşlarının da katılımı sağlanarak oluşturulmalı.
- UNAIDS ve ülke hedeflerinin değerlendirilmesine olanak sağlaması yanı sıra programda “HIV/AIDS müdahale programlarına yönelik ihtiyacı göstermek; planlama sırasında kaynak tahsisi yapmak; önlem ve bakım hizmetleri ile müdahale stratejilerinin etkinliğini gözetmek; müdahaleleri hedeflemek için ülke içinde epidemiden etkilenen nüfus gruplarını belirlemek; virüsün yayılmasına ve AIDS’e ilerlemesine ilişkin risk faktörleri hakkındaki çalışmalara yol göstermek açısından önemli kullanım alanlarına sahip olduğu” belirtilen biyodavranış araştırmaları ve sekonder sürveyans (izleme) çalışmaları desteklenmeli ve yürütülmeli.
- İzleme ve değerlendirme sürecinin ortaya koyacağı bulgularla birlikte, bir sonraki “Kontrol” Programı ülke içinde HIV’den etkilenen her bir grubun özelleşmiş ihtiyaçlarına ve güncel konjonktüre göre güncellenmeli.
- HIV epidemisinin ülke içindeki takip ve raporlamaları UNAIDS 95-95-95 hedefleri doğrultusunda yapılmalı.
- HIV ile yaşayanların yüzde 95’inin viral baskılanmaya erişmesi nihai hedefine ne kadar yaklaşıldığı ülkede HIV’den etkilenen gruplar içinde ayrıca raporlanmalı.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı