Bu kasabada çöp yok! Kamikatsu’nun sırrı ne?

Artan tüketimle birlikte dünyamızın en büyük problemlerinden biri haline gelen çöp krizi ivedilikle tahlil bulunması gereken bir sıkıntıya dönüştü. Dolanıma sokulan muazzam ölçüdeki atık, bilhassa de plastikler, gezegenin bütününü tehdit eder hale geldi. Buna rağmen, Japonya çöp krizine yönelik hayli yenilikçi bir çalışmaya imza atıyor.

Japonya’nın güneybatısında bulunan Shikoku adasının dağlarında gizlenmiş, 1500 kişilik küçük bir kasaba olan Kamikatsu, var olan atıkların geri dönüşümüyle kurulan ve sıfır atık üreten birinci yerleşim yeri olma özelliği taşıyor.

Kamikatsu halkının tamamı epey detaylı planlanan geri dönüşüm sistemine tam manasıyla ahenk sağlıyor. Fotoğraf: Alamy

MAKSAT 2030 YILINA KADAR ‘SIFIR ATIK’

Kamikatsu kasabasının öyküsü 2003 yılında başladı. O günden bu yana, kasaba, planlı bir halde çöp alanlarını ve atık yakma platformlarını karbon emisyon oranlarını en aşağı çekmek için hummalı bir çalışma sergiledi. Kesin maksat ise 2030 yılına kadar “sıfır atık” planını yüzde 80’in üzerine çıkartmak.

Pekala fakat Japonya’daki küçük bir kasaba bütün dünyanın başını ağrıtan bu büyük sorunu çözmeyi nasıl başardı? Daha da değerlisi, Kamikatsu halkının geri dönüşümden yeni bir hayat şekli oluşturma başarısı gelişmiş kentler için bir model olabilir mi?

Kasabanın çabucak her yerinde atıkların tertipli biçimde ayrıştırılabilmesi için geri dönüşüm kutuları bulunuyor. Fotoğraf: why-kamikatsu.jp

ATIKLAR 45 KATEGORİYE AYRILIYOR

Kamikatsu giderek yaşlanan kırsal bir kasaba olsa da, geride kalan 19 yılda mahallî halk sürdürülebilir bir yaşama dair pek çok tecrübe edinmiş. Kasaba halkının sahiplendiği uygulama yalnızca mahallî idarenin inisiyatifine bırakılmamış. Yurttaşların kıymet verdiği geri dönüşüm sistemi vakit içerisinde çeşitli deneyimlerin sonucunda olgunlaşmış.

Öncelikli olarak, Kamikatsu’da oluşturulan Sıfır Atık Merkezi atıkları 45 kategoriye ayırıyor. Bu ayrıştırma süreci öylesine titizlikle yapılıyor ki, yalnızca kâğıt atıklar kendi içlerinde dokuz kategoriye bölünmüş durumda.

Kasabanın çabucak her yerinde bulunan ve epeyce detaylı bir biçimde organize edilen geri dönüşüm kutuları, bütün atıkların nizamlı biçimde ayrıştırılarak sistemin işleyişinin kolaylaştırılması için hayli değerli.

Dahası lokal idare toplanan atıkların nasıl kullanıldığına ait bilgilendirmeler yaparak, sürecin lokal halk tarafından takibini ve münasebetiyle geri dönüşümü daha fazla teşvik etmeyi amaçlıyor.

Yaş ortalaması 70 olan Kamikatsu’da Sıfır Atık Merkezi’nin sorumluluğunu 24 yaşındaki Momona Otsuka yürütüyor. 

HALKIN GERİ DÖNÜŞÜME KATILMASI HARCAMALARIN AZALMASINA YOL AÇTI

Atıkların yakılmak yerine çeşitli formlarda dönüştürülmesiyle ne kadar tasarruf edildiğinin açıklanması, yurttaşların geri dönüşümü bir cins toplumsal sorumluluk projesi olarak görmelerini sağlıyor. Bu da projeye iştirakin her geçen yıl daha da artmasıyla sonuçlanıyor.

Sıfır Atık Merkezi’nin koordinatörlüğünü yapan 24 yaşındaki Momona Otsuka, “Kasaba sakinlerinin bu projeyi sahiplenmesi, lokal idarenin geri dönüşüm harcamalarının azalmasını da sağlıyor. Bu nedenle, projeye katılmanın somut yararlarını herkes görüyor” tabirini kullanıyor.

Otsuka ayrıyeten, toplumda geri dönüşüm kültürünü oluşturmak için iki değerli noktaya dikkat çekiyor: Birincisi, Japonya’daki atık idaresi ve geri dönüşüm planlamasını lokal idarelerin sorumluluğuna veren 1997 tarihli yasa. Başkası ise bölge sakinlerinin büyük bir memnuniyetle bu çalışmayı sahiplenmesi.  

Kasabada geri dönüşüm eserlerinin sergilendiği mağazada bulunan eserler fiyatsız olarak alınabiliyor. Fotoğraf: why-kamikatsu.jp

TEK BİR DOKUMA ESERİ BİLE BOŞA GİTMİYOR

Dokuma eserlerinin çok tüketimi ile dokumacılık ve hazır giysi bölümünün neden olduğu büyük ölçüde karbon salınımı uzun vakittir bilhassa iklim krizi bağlamında uzmanların gündeminde.

Sıfır Atık Merkezi, bu mevzuya ait de kıymetli bir tahlil geliştirmiş. Kamikatsu’da yaşayanlar kullanmadıkları kıyafetlerini temizledikten sonra geri dönüşüm kutusuna bırakıyor. Özel süreçlerden geçen kıyafetler, atık merkezinin mağazasında yeni kullanıcıları tarafından fiyatsız olarak alınıyor.

Geri dönüşüm eserlerini alanların yapmaları gereken tek şey, seçtikleri eseri tartmak ve tartısını deftere kaydetmek. Bu sayede mağaza, tekrar kullanılan eserlerin hacimlerini ve yüklerini karşılaştırabiliyor.

Ayrıştırma süreci titizlikle yapılıyor; yalnızca kâğıt atıklar dokuz kategoriye ayrılmış. Fotoğraf: Alamy

PİLLERDEN BARDAKLARA HER ŞEY GERİ DÖNÜŞTÜRÜLÜYOR

Geri dönüşüm yalnızca dokuma eserleri ile sonlu kalınmamış, pillerden bardaklara, mobilyalardan oyuncaklara kadar epeyce geniş bir yelpazedeki eşyalar mağazada yerini alıyor.

O denli ki mağazanın kendisi bile geri dönüştürülmüş yapı materyalleriyle inşa edilmiş. Kasaba sakinleri konutlarında kullanmadıkları materyalleri bağışlayarak, mağazanın ortaya çıkışına katkı sağlamış.

Otsuka, “Sıfır atık projesini mimari alana da taşımaya çalışıyoruz” diyerek, atıkların aktif bir biçimde kullanılabileceği alanın epey geniş olduğunu bir defa daha hatırlatıyor.

Geri dönüşüm eserlerini kullanan bira fabrikası “Rise and Win Brewing Co.” Fotoğraf: why-kamikatsu.jp

‘SONUNDA DÖNGÜSEL BİR EKONOMİK SİSTEM ORTAYA ÇIKARDIK’

Kamikatsu vakit içerisinde geri dönüşümü o denli bir noktaya taşımış ki atık materyalleri tekrar işlevlendirerek tasarlanan “Kamikatz Public House” ortaya çıkmış.

Üretimine 2016 yılında başlanan ve toplumsal merkez olarak geliştirilen yapı, etrafa uyumlu dizaynıyla halkın büyük beğenisini toplamış. Etraftaki terk edilmiş konutlardan alınan materyallerle inşa edilen bu binanın içerisinde yer döşemeleri, kırılmış kavanozlar, lamba şişeleri ve duvar kağıtları kullanılmış.  

Yalnızca bu da değil, geri dönüşüm eserlerden bira üreten bir fabrika bile kurulmuş. “Rise and Win Brewing Co.” ismindeki şirket, çöpe atılan meyveleri ve yiyecekleri arpa yetiştirmek için gübre olarak kullanıyor. Bununla da sonlu kalmayarak, bira imalinden arta kalan tahıl posalarını çiftçilere gübre olarak veriyor.

Mağaza müdürü Aki Ikezoe ise “Sonunda döngüsel bir ekonomik sistem ortaya çıkardık” diyor.

Bölgede bulunan otelin giriş kısmı soru işareti biçiminde tasarlanmış. Fotoğraf: why-kamikatsu.jp

OTELDE KALANLARA MANALI SORU: NEDEN BU KADAR ÇOK ATIK ÜRETİYORUZ?

Kamikatsu kasabası sakinleri, hayata geçirdikleri projelerin kıymetinin anlaşılması için bilhassa bölgeyi ziyarete gelenleri de bu çalışmanın içerisine dahil etmekten geri durmuyor.

Kasabada bulunan ve 2020 yılında inşa edilen otel, bütün kasaba üzere Sıfır Atık Merkezi tarafından üretilen yapı gereçleriyle inşa edilmiş.

Soru işareti biçiminde tasarlanan otelin sloganı “Neden bu kadar çok atık üretiyoruz?” Karşılıklar ise duvarlarda gizli… Tüketimi teşvik eden gazete kupürleri, binanın içinde duvar kâğıdı olarak kullanılmış.

Ormanın kalbinde bulunan otel, minimalist dizaynıyla bir kulübeyi andırıyor. O denli ki, otel konukları bungalovların cam kubbeleri sayesinde geceleri yıldızların altında ahenge fırsatı yakalıyor.

Lakin, bu otel dinlenmenin yanı sıra, geri dönüşümün de öğretildiği bir okul adeta… Her konuğa, otelde kaldıkları müddet boyunca çöplerini ayırmaları için kutular veriliyor. Otel idaresi konukların yalnızca gereksinimi olanı kullanmasını, çok tüketimin olabildiğince sonlandırılmasını istiyor.

Otel, müşterilerinin boş vakitlerinde üretime de dahil olmalarını teşvik ediyor. Örneğin konaklayacak kişi giriş yaptığı esnada, kaldığı mühlet boyunca muhtaçlık duyacağı sabun kalıplarını kendi belirlediği ölçülerde kesiyor. Kahve ise fincan sayısına nazaran ölçülerek öğütülüyor; böylelikle hiçbir şey boşa gitmemiş oluyor.

Kamikatsu kasabasında bulunan çeltik tarlaları. Fotoğraf: Alamy

YETİŞTİRDİKLERİ DOĞAL ESERLERİ DÜNYAYA SATIYORLAR

Kamikatsu sakinleri ve işletmelerinin en çok dikkat ettikleri konu israf. Kasaba sakinleri, besin israfını mümkün olduğunca en aza indirmeye çalışıyor. Örneğin, kasabada bulunan Cafe Polestar, israfı azaltmak için büyük porsiyonlardan kaçınıyor. Öğlen servislerinde yüklü olarak zerzevat yemeklerine yer veriliyor. Yemeklerde kullanılan sebzeler ise 1986’da Kamikatsu’nun yemyeşil ormanlarında kurulan çiftliklerinde yetiştiriliyor.

Irodori şirketi tarafından yetiştirilen sebzeler, rastgele bir kimyasal süreçten geçmeden doğal olarak üretiliyor. Doğal eser çeşitliliği nedeniyle Kamikatsu’da üretilen sebzelere ülkenin her tarafından ağır bir talep var.

Burada yetiştirilen eserler ayrıyeten öbür Asya ülkelerindeki üst seviye otellere ve restoranlara satılıyor. Irodori’nin CEO’su Tomoji Yokoishi, yaptıkları işin değerine değindikten sonra şunları ekliyor:

“Yaptığımız en kıymetli şey, insanların etraflarındaki sıradan şeylerin bile pahalı öğeler olduğunu fark etmelerini sağlamak.”

ULAŞIM GEREKSİNİMİNE ‘İMECE’ TAHLİLİ

Pekala, çabucak her alanda geri dönüşümü kullanan bu kasabanın ulaşım başlığı altında yarattığı çevreci seçenek ne?

Kasabada araç kullanımına gerek duyulmasa da etraf kasabalara yahut başşehir Tokyo’ya dönmek için araç kullanmak gerekebiliyor. Bu olduğu takdirde, ulaşım kasabada kullanılan araç paylaşım uygulaması sayesinde sağlanıyor.

40 kişinin dahil olduğu uygulama, ziyaretçileri istedikleri yere taşıyor. O denli ki, kasabanın belediye lideri bile uygulamada sürücülük yapıyor.

Japonya’nın evvel gelen mimarlarından Hiroshi Nakamura.

YENİLİKÇİ KASABANIN YENİLİKÇİ MİMARI

Yenilikçi usulüyle Japonya’nın önde gelen mimarlarından olan Hiroshi Nakamura, Kamikatsu kasabasının dizaynını yapan isim.

Geri dönüşüm merkezinin, topluluk salonunun, yine kullanım mağazasının, aktiflik alanının ve otelin dizayncısı olan Nakamura, kasabayı tasarlarken sedir ormanlarından ilham almış. Nakamura’nın mimarlık stüdyosu, işlenmemiş sedir kütükleri kullanan bir yapı tasarlamaya koyulmuş.

Ünlü mimar, yapıların inşa sürecinde de ‘geri dönüşüme’ bir epey kıymet vermiş. Terk edilmiş meskenler, eski bir hükümet binası ve kullanılmayan bir ortaokul dâhil atıl binalarda bulunan tüm objeler binaların iç mimarisinde kullanılmış.

Dünyaya ilham olacak fikirlerin ve pahaların gelişiminde kasabanın epeyce kıymetli bir yer tuttuğunu söyleyen Nakamura şunları ekliyor:

“Kamikatsu Sıfır Atık Merkezi, toplumu yine yaratmayı ve bölgeyi geliştirmeyi amaçlayan atık ayrıştırma arıtma projesine eğitim ve araştırma fonksiyonu de ekleyerek, dünya dostu bir kompleks olarak ‘sıfır atık’ unsurunu somutlaştırıyor.”

The Washington Post’ta yayımlanan “Postcard from Kamikatsu, Japan’s ‘Zero-West’ town” başlıklı makaleden derlenmiştir.