Iris: Öğrencilerin yaptığı robot, Ay yüzeyinde araştırmalara hazırlanıyor

William “Red” Whittaker herkesin tanıdığı bir isim değil, lakin olmalı.

Robot bilimi profesörü Whittaker, ABD’nin Ay’a göndereceği birinci insansız araç olması beklenen Iris ismindeki ufak tekerlekli aracın geliştirilmesine öncülük etti.

Iris, ABD’nin Havacılık ve Uzay Dairesi NASA’nın tecrübeli mühendisleri tarafından değil, Whittaker’ın Pittsburgh’daki Carnegie Mellon Üniversitesi’ndeki öğrencileri tarafından yapıldı. Kısa müddet evvel Ay seyahati katılaşan Iris’in 2022’nin ortalarında fırlatılması planlanıyor.

Nükleer santral kazalarının yol açtığı kirlenmeyi temizleyecek robotlardan, şoförsüz araçlara kadar birçok alanda çalışmaları bulunan Whittaker için Iris, bir hayalinin gerçekleşmesi manasına geliyor.

28 Mart 1979’da Pensilvanya eyaletindeki Three Mile Island nükleer santralında reaktörlerden birinin çekirdeği kısmen erimişti. Ortaya çıkan radyoaktif gazlar yüzünden kimse reaktör binasına giremedi.

Red Whittaker (üstte) ve meslektaşları nükleer kaza paklığı için imal edilen üç robottan sonuncusu olan At robotla

Doktorasını daha yeni tamamlamış olan Red Whittaker, reaktörün radyoaktif tabanını temizlemek için üç robot yaptı. “Bu, o vakitler için ihtilal niteliğindeydi” diyor, “Çünkü hiç nükleer iş robotu yoktu.”

Şimdilerde 70’li yaşlardaki Whittaker, robot bilimindeki birçok ilerlemeye imza attı. Nükleer paklık robotlarından sonra, zirai uygulamaları otomatikleştiren ve çöken madenler üzere felaket alanlarını inceleyen robotlar üzerinde çalıştı.

Whittaker daha sonra 2007’de ABD askeri araştırma kurumu Darpa’nın desteklediği bir müsabakayı kazanarak, günümüzün şoförsüz araçlarının öncülü niteliğinde araçlar üretti.

Ay’da araştırma yapmak, 30 yılı aşkın bir mühlet evvel kendisine koyduğu amaçtı. “Taa 1980’lerde kendi vizyonumu şekillendirmiştim, Dünya için yapacağım çalışmaların ötesinde öteki dünyaları da araştıracaktım” diyor.

Şimdiye kadar yalnızca dört insansız araç Ay yüzeyinde araştırma yaptı. İkisi, Sovyetler’in 1970’lerde gönderdiği Lunokhod araçları, öbürleri ise Çin’in son on yıl içinde gönderdiği Yutu robotlarıydı. Özel şirketlerin Ay seyahatleri sürdükçe, bu sayının artması bekleniyor.

Whittaker 2007’de Astrobotic isminde bir şirketin kurucuları ortasında yer aldı. Hedef, Ay’a bir araç göndermek için özel olarak finanse edilen birinci takıma verilecek olan 20 milyon dolar fiyatındaki Google Lunar X mükafatını kazanmaktı.

İştirakçilerin hiçbiri tanınan mühlet içinde araçlarını uzaya göndermeyi garantileyecek bir muahede yapamadığı için ödül sahipsiz kaldı.

2010’lu yıllarda uzay keşfi önündeki maniler kalkmaya başladı. 2016’da periyodun ABD Lideri Donald Trump, NASA’nın uzay araştırmalarında Mars’a odaklanan çalışmaları, tekrar Ay’a yönlendirdi.

NASA, özel şirketleri Ay’a robot araçlar göndermeye özendirmek için CLPS (Commercial Lunar Payload Services) isminde bir program başlattı.

Iris, Astrobotic tarafından imal edilen bir iniş aracı ile Ay’a gönderilecek. İki kilogram yükünde, ayakkabı kutusu büyüklüğündeki pilli robot araç, 72 saat Ay yüzeyinde çalışacak. Iris, Ay’a indikten sonra uzaktan kumandayla Dünya’daki operatörler tarafından kullanılacak.

Üzerindeki kameraların göndereceği imgeler, Dünya’daki takımın aracın güzergahını belirlemesine yardımcı olacak. Iris, Ay’ın yüzeyindeki Lacus Mortis bölgesinde gezinecek.

Astrobotics’in Peregrine iniş aygıtı ile Ay’a gidecek olan Iris’e, Meksika Uzay Aracı AEM tarafından üretilen bir dizi küçük araç da eşlik edecek. Bu yıl ayrıyeten, Hindistan da Chandrayaan-3 programı çerçevesinde Ay’a bir araç göndermeyi planlıyor.

Intuitive Machines şirketinin yaptığı Nova-C uzay aracı ise NASA’nın bilimsel aygıtlarını taşıyacak. Whittaker, Iris’ın yanı sıra daha büyük, daha yetenekli bir Ay aracı üzerinde de çalışıyor. MoonRanger ismi verilen bu araç da 2023’te Ay’a gönderilecek.

Iris, Dünya’dan uzaktan kumanda ile yönlendirilecek, fakat MoonRanger kendi başına dolaşabilecek ve böylelikle kendisini taşıyan aygıttan gelen sinyallerin kapsama alanı dışına çıkabilecek. Gelecek ne olursa olsun, Ay keşfi ve Carnegie Mellon Üniversitesi takımı için heyecan verici bir periyot.

Whittaker, şahsî açıdan da “Çok güzel işler yaptım, karada, denizde, havada, su altında ve yer altında çalışan robotlar yaptım. Bundan sonra, çizgiyi daha üstlere çekiyorum” diyor.