Covid ölümleri erkeklerde neden daha fazla? Bu sorunun cevabı bulundu!

Covid-19 pandemisi iki yılı doldurmak üzere. Bu sürecin birinci gününden bu yana ortaya çıkan tabloya baktığımızda bir şeyi çok net bir formda söyleyebiliyoruz: Erkeklerdeki Covid ölümlerinin oranı bayanlara kıyasla çok daha yüksek.

Pekala lakin neden? Pandeminin birinci periyotlarında birtakım bilim insanları bu durumun nedeninin biyolojik olduğunu düşünüyordu. Hasebiyle östrojen enjeksiyonu ya da androjen blokeri üzere tedavilerle erkeklerin mevt riskinin azaltılabileceği öne sürülüyordu.

Ne var ki sonuçları geçtiğimiz günlerde bilim mecmuası Social Science & Medicine’de (Sosyal Bilimler ve Tıp) yayımlanan bir araştırma bu durumun sebebinin yalnızca biyolojik faktörlerle açıklanamayacak kadar karmaşık olduğunu gösterdi.

COVID ERKEKLERİ DAHA FAZLA ÖLDÜRÜYOR AMA…

Araştırmacılar ABD’de 55 haftalık bir periyotta yaşanan Covid kaynaklı vefatları eyalet ve cinsiyet bazlı bir tahlile tabi tuttu.

Bu değerlendirmenin sonucunda ortaya şu çıktı: Genele bakıldığında erkeklerin vefat oranı bayanlardan daha yüksek olmakla birlikte, vefat trendleri vakte ve eyalete nazaran değişiklik gösteriyordu. Bu da iş tipi, davranış modelleri ve altta yatan sıhhat sorunları üzere toplumsal faktörlerin, bayanlarla erkekler ortasındaki vefat oranlarında ziyadesiyle belirleyici olduğunu ortaya koyuyordu.

Araştırma Harvard Üniversitesi bünyesinde bulunan GenderSci Laboratuvarı uzmanları tarafından gerçekleştirildi. Kelam konusu laboratuvar, biyolojik cinsiyet ile toplumdaki kültürel tesirlerin ortasındaki ilgileri ortaya koymayı amaçlayan çalışmalarıyla biliniyor.

GenderSci Yöneticisi Dr. Sarah Richardson, New York Times’a yaptığı açıklamada, “Pandeminin cinsiyetler üzerindeki tesirini tek bir öyküyle anlatamayız. Yalnızca ABD vatandaşları kelam konusu olduğunda bile bunu yapamayız” diye konuştu.

NİSAN 2020’DEN BERİ DATA TOPLUYORLAR

ABD’de Covid bilgileri bir müddettir Hastalık Tedbire ve Denetim Merkezleri (CDC) tarafından cinsiyet bazlı olarak ayrıştırılıyor ve kamuoyuyla paylaşılıyor. Richardson ve takımının araştırmasındaki bilgiler ise CDC’nin bu çalışmasından daha geriye gidiyor.

GenderSci uzmanları Nisan 2020’den bu yana bu bilginin kaydını tutuyor. Her hafta pazartesi günü her eyaletin verisi laboratuvarın internet sitesinde bulunan bir takip motoruna işleniyor. GenderSci’ın motoru ABD’de her eyaletteki Covid vefatlarını bayan ve erkek olarak ayrıştırıp haftalık olarak takip eden tek kaynak olma özelliğini taşıyor.

Bu geniş data tabanını kullanan uzmanlar, 50 eyalet ile Washington D.C.’de, 55 haftalık bir süreçte yaşanan vefatları tahlil etti.

Ülke geneline bakıldığında, enfeksiyon sayılarında, bayanlar ve erkekler ortasında kayda bedel bir fark bulunamadı. Yani Covid-19 virüsünün bulaşma sıklığı iki kümede aşağı üst eşit üzereydi.

Fakat iş vefat oranlarına geldiğinde tablo bir anda değişti. Covid nedeniyle ölen erkeklerin oranı (Bir eyalette Covid nedeniyle ölen erkeklerin sayısı/O eyaletteki erkeklerin sayısı) bayanların oranına (aynı formül) kıyasla daha yüksekti.

KOMŞU EYALETLER ORTASINDA BİLE BÜYÜK FARKLAR VAR

İki oran ortasındaki fark ise eyaletten eyalete ve tarihe nazaran değişiklik gösteriyordu.

Örneğin Texas eyaletinde, 55 haftanın tamamında erkeklerin vefat oranı bayanların vefat oranının hayli üstündeydi.

New York’ta 55 haftanın 52’sinde erkeklerin vefat oranı bayanlara kıyasla daha yüksekti lakin ortadaki makas Texas’taki kadar açık değildi.

Connecticut’ta ise 55 haftanın 33’ünde erkeklerin, 22’sinde ise bayanların mevt oranı daha yüksekti.

Richardson, “Birbiriyle hudut komşusu olan New York ve Connecticut üzere eyaletler, virüsün yayılımı bağlamında birebir dalgayı yaşadılar ancak örüntüleri büsbütün farklıydı” diye konuştu.

55 haftanın geneline bakıldığında bayanların vefat oranları yalnızca Rhode Island ve Massachusetts eyaletlerinde daha yüksek çıktı. Ortalarında Connecticut’ın da bulunduğu 9 eyalette oranlar aşağı üst eşitti. Geri kalan tüm eyaletlerde ise erkeklerin vefat oranları bayanların üstündeydi.

ÇALIŞMA ŞARTLARINDAN AŞIYA BİRÇOK FARKLILIK VAR

Bütün bu dataların tahliliyle uzmanlar şu sonuca vardı: Bu tablonun altında yatan faktör genlerdeki, hormonlardaki ve bağışıklık tepkilerindeki cinsiyet farklılıkları olamazdı.

Araştırmanın muharrirlerinden biyolojik antropolog ve mühendis Katharine Lee, bu durumu, “Biyolojik faktörler tesirli olsaydı, farklı vakit ve yerlerde bu kadar çeşitli sonuçlar elde edilemezdi” kelamlarıyla açıkladı.

Ne var ki mevt oranları toplumsal ve davranışsal faktörlerle kıyaslandığında ortaya çok daha manalı bir tablo çıktı.

Örneğin ulaştırma, imalat, et paketleme, tarım, inşaat üzere dallar, erkek çalışanların ağır olduğu alanlar. Üstelik bu dallarda çalışan bireyler ortasında Covid-19 enfeksiyonu ve Covid kaynaklı mevt oranı da daha yüksek.

Hapishanelerde ve sokakta ya da barınaklarda yaşayan erkeklerin sayısı da bayanların üstünde. Bu da erkeklerin virüse maruz kalma riskini artıran faktörler.

Öbür yandan bayanların el yıkama, maske takma, toplumsal uzaklık uygulama üzere Covid tedbirlerine riayet etme olasılıkları daha yüksek. Bütün bunlar bayanların virüsle temas riskini azaltan etkenler.

Aşılama kelam konusu olduğunda da bayanların aşı olmaya daha eğilimli oldukları görülüyor.

KISITLAMALARIN FAZLA OLDUĞU EYALETLERDE FARK DAHA AZ

Araştırmacıların dikkate aldığı bir başka nokta da eyaletlerin aldığı kısıtlama kararları oldu.

Örneğin New York’ta pandeminin birinci 6 haftasında erkeklerin mevt oranları bayanlara kıyasla değerli ölçüde yüksekti. Kısıtlamalar devreye girdikten sonra ise kadın-erkek vefat oranları neredeyse eşitlendi. Uzmanlara nazaran New York’taki farkı belirleyen başka iki faktör de data toplama süreçlerinin güzelleşmesi ve sakinlerinin çoğunluğu bayan olan uzun periyotlu bakım tesislerindeki ölümlerin de bildirilmeye başlaması oldu.

Richardson ve takımının çalışmasında yaş bilgileri yok. Lakin yaşın da Covid vefatlarında kıymetli bir faktör olduğu biliniyor. Daha yaşlı bireyler virüse karşı daha hassas durumda. Öte yandan ABD’de ortalama yaş bilgileri de eyalete nazaran değerli farklılıklar gösteriyor.

Covid pandemisinden evvel bile, erkeklerin beklenen ömür müddeti bayanların gerisindeydi. Bu farkın çeşitli kronik şartlardan, erkeklerin daha gözü kara davranışlara meyilli olmasından ve daha tehlikeli işlerde çalışmasından kaynaklandığı düşünülüyordu.

Richardson, “Covid bilgilerindeki farklılığı, erkeklerin virüse karşı daha dayanıksız olmasından fazla, bu evvelden de var olan ömür mühleti farkıyla açıklayabiliriz” diye konuştu.

BİYOLOJİK FAKTÖRLER YOK SAYILABİLİR Mİ?

Pekala “Biyolojik faktörlerin hiç rolü yoktur” demek hakikat mu? Öbür kimi araştırmacıların yorumlarına bakılırsa, hayır.

Örneğin Johns Hopkins Bayan Sıhhati, Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Merkezi Yöneticisi ve mikrobiyoloji uzmanı Dr. Sabra Klein, New York Times’a, “Covid üzere karmaşık bir hastalığın neden olduğu ölümlere dair her şeyi biyolojiyle açıklayamazsınız. Fakat ben ‘Hepsi toplumsal, hepsi davranışsal’ demenin de yanlışsız olduğunu düşünmüyorum” dedi.

Maryland’de ve Washington D.C.’de bulunan Johns Hopkins hastanelerinden gelen dijital sıhhat kayıtlarını inceleyen Klein, erkekler ortasında ağır Covid hadiselerinin da Covid kaynaklı ölümlerin de daha fazla olduğunu buldu.

Lakin biyoistatistiksel modellemelerde, bu farkın kaynağının erkeklerdeki enflamasyon yansısının daha yüksek olduğu anlaşıldı, bu da biyolojik bir farka işaret ediyordu.

Klein ve grubunun hamster’lar üzerinde gerçekleştirdiği ve doğal olarak toplumsal faktörlerin göz önünde bulundurulmasını gerektirmeyen bir diğer araştırmada da erkek hamster’ların durumu dişilerden daha berbat çıktı.

Bayanların erkeklere kıyasla daha güçlü bağışıklık yansısı ürettiğini gösteren araştırmalar da bulunuyor.

GERİLİM, MADDİ ZORLUKLAR, AYRIMCILIK…

Kimi araştırmacılar ise ırk, gelir seviyesi, eğitim düzeyi üzere faktörlerin de hesaba katılmasıyla, bayanlar ve erkekler ortasındaki farklılıkların daha net bir biçimde değerlendirilebileceğini savunuyor.

Örneğin Georgetown Üniversitesi Irksal Adalet Enstitüsü Yöneticisi ve kamu sıhhati psikoloğu Derek Griffith, “Bence çok az datayla çok fazla sonuca varıyorlar” dedi.

“Bu farklılıkları ortaya koyan data kaynakları genelde bunları açıklayacak kapasiteye sahip olmuyor” diyen Griffith, gerilim, maddi zorluklar ve ayrımcılık üzere faktörlerin sıhhat üzerindeki tesirlerinin ırk ya da cinsiyet temelli farklılıkları açıklayabileceğini fakat bu faktörlerin nicelleştirilmesinin sıkıntı olduğunu kelamlarına ekledi.

Covid tablosunda ırk farklılıklarının da tıpkı biçimde çok karmaşık olduğunu belirten Griffith şöyle devam etti:

“Pandeminin birinci evrelerinde, bilim insanları Siyahilerin virüs kapma riskinin daha düşük olduğunu, muhtemelen bir çeşit biyolojik kalkana sahip olduklarını öne sürüyordu. Lakin vakitle datalar ABD’deki Siyahilerin Covid’den ölme riskinin beyazlara kıyasla daha yüksek olduğunu göstermeye başladı. O noktada rüzgâr bilakis döndü, birtakım bilim insanları doğuştan gelen genetik farklar olduğunu söylemeye başladı.”

Şu an birçok sosyoekonomik faktörün sıhhat eşitsizlikleri üzerindeki tesirinin kabul edildiğini de söz eden Griffith, “Ancak hem cinsiyet hem de ırk kelam konusu olduğunda birinci akla gelen çabucak biyolojik faktörler oluyor” dedi.

The New York Times’ın “Why Are Men More Likely to Die of Covid? It’s Complicated.” başlıklı haberinden derlenmiştir.