Haydarpaşa kazılarında Helenistik döneme ait kiremit mezar keşfedildi

Haydarpaşa ve etrafında, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2018’den beri 475 bin metrekarelik alanın 75 bin metrekaresinde arkeolojik hafriyat yapılıyor.

Peronların kaldırılmasının akabinde Helenistik periyoda ilişkin mezar ile çoklu mezar, döküm atölyesi, peron alanı dışında da Osmanlı devrine ilişkin çeşme, Bizans periyodunda yapılan ayazma ve İkinci Dünya Savaşı vaktinde kurulan sığınak bulundu.

Alanda hafriyat çalışmalarını sürdüren arkeologlar, son olarak Helenistik periyoda ilişkin kiremit mezar tespit etti. Mezar, hafriyat alanında, Helenistik periyoda ilişkin platformun dışında ortaya çıkan o vakte ilişkin tek örnek olması nedeniyle değerli bir buluntu özelliğini taşıyor.

“Hellenistik devir kremasyon mezarları açısından yeterli bir örnek”

İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Rahmi Asal, hafriyatlarda gün yüzüne çıkan kiremit mezara ait yaptığı açıklamada, mezarın yanları ve üzerinin kapatılmış olduğunu söyledi. Mezarı enteresan kılan özelliğin yakılma yani kremasyon yapılması olduğunu aktaran Asal, şöyle devam etti:

“Etrafında diğer rastgele bir yanık izi de olmadığı için katmanda oluşan bir yangından ötürü iskeletin yanmadığını anlıyoruz. Bu mezarda kremasyon yapılarak gömü olmuş. Daha yeni açıldı, iskelet ve kalıntılar yeni yeni ortaya çıkarılıyor. Çok değerli bir şey. Bu bölgede Helenistik periyoda ilişkin platformun dışında çıkan tek Helenistik periyot buluntusu. Onun için çok değerli. Bu alandaki en erken buluntulardan biri. Mezarın içinde iki meyyit armağanı tespit ettik. Onlar da maalesef yangından ötürü tahrip olmuş. Pişmiş topraktan bir kadeh, bir de koku şişesi bulundu. Arkeologlar çalışmalara devam ediyor. Burada Helenistik periyot mezarı çıkması çok kıymetli kronolojisi açısından, ikincisi de kremasyon olması. Helenistik periyot bu tip kremasyon mezarları ben hiç görmedim. Bu, yeterli bir örnek. Önümüzdeki süreçte tahminen bizlere çok daha değerli bulgular verecek.”

“Kazı alanının rölöveleri hazırlanmaya başlandı”

Kaldırılan peronların ortasındaki ve üzerindeki kalıntıların birleştirilerek planlarının oluşturulmaya başlandığını aktaran Asal, “Bunlar bizim için çok değerli zira temel yer planlarının elde edilmesi açısından kıymetliydi. Orada büyük bir etap kaydettik. Bir ay içinde rapor kademesine gelmiş olacağız, rölöveleri hazırlanmaya başlandı.” dedi.

Hafriyat alanında, Azize Bassa Kilisesi’nin olduğu noktadaki mezarların devamının ortaya çıkarılması ve bu alan için çok değerli bir kalıntı kümesi olan altında Helenistik devir platformu için ahşap konstrüksiyon oluşturulduğunu anlatan Asal, gelecek bir ay içinde bu alanda çalışmaları sürdüreceklerini belirtti.

18 bin sikkenin 2400’ü envantere alındı

Alandan atölyeye taşıdıkları 70 bin kasa buluntunun tasniflerinin sürdüğünü anlatan Asal, 18 bin sikkenin tespit edildiğini, bunların 2400’ünün envantere alındığını, şimdi paklığı yapılmayan 10 bin civarında sikke olduğunu söyledi. Toplu mezarların büyük bir kısmını kazdıklarını, şu an iki noktada ağırlaştıklarını lisana getiren Asal, “Önümüzdeki ay geriye kalanlar üzerinde çalışacağız. Bu alanlarda üst üste çoklu gömülmeler olduğu için antropologlar, arkeologlar nezaretinde hafriyat çalışması yapılıyor.” diye konuştu.

İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü olarak bu alanda 2018 yılından beri büyük bir emek harcadıklarını, kazmanın, ortaya çıkarmanın müdafaa üzere diğer bir sorumluluğu da gözler önüne serdiğini lisana getiren Asal, şöyle konuştu:

“Özellikle deniz tarafındaki bir noktanın arkeopark olarak düşünülerek proje ile entegre edilip, hem olağan ziyaret hem de trenle gelen insanların deneyimlemesi için gezilebilir hale getirilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Bence hafriyat etapları belirli bir doygunluğa ulaştı, bundan sonra müdafaa ve sergilemeye yönelik çalışmaların olması gerekiyor. Toplu mezar, mimari buluntuların burada oluşturulabilecek alanda sergilenmesi gerekir.”

“Alan arkeolojik kalıntı ve buluntular içeriyor”

Asal, hafriyat alanında, Helenistik devirden, erken Cumhuriyet’e kadar kalıntı kümelerinin yer aldığını belirterek “Alan çok girift bir arkeolojik kalıntı ve buluntu kümesi içeriyor. Her kalıntıya, kendi içinde yaşadığı devirde bile devir periyot bir öbür muhtaçlığa yönelik dokunulmuş. Evreler oluşmuş. Bunları tespit etmek de kolay değil. Tren raylarının buradan geçmesi nedeniyle de baya bir müdahale olmuş. Kalıntıları tanımlamak biraz güç duruma gelmiş ne yazık ki.” değerlendirmesinde bulundu.

Bölgenin, antik kaynaklarda Kalkedon’un batı limanı olarak bilindiğini, bunun da kazılardaki somut evraklarla de tespit edildiğini vurgulayan Asal, şöyle devam etti:

“Ayrıca liman ve ticaret hayatı, özel hayat, alışveriş usulleri, Osmanlı devrinde burası askeri bir geçiş noktası ve konaklama alanı. Onların konakladığı periyoda ilişkin izler, çanak, çömlekle, sikkeler yani bu bölgenin hayatına dair çok kıymetli datalar elde ettik. İslamiyet’in birinci devirlerin İstanbul’a erken periyotlarda yapılan akınlar var. Bir umut onlarla ilgili bir şeyler bulabiliriz dedik, ne yazık ki o denli bir dataya şimdi ulaşamadık lakin ulaşmayacağız manasına da gelmiyor. En büyük beklentilerimizden biri biraz o.”

Rahmi Asal, araştırmacıların antik kaynaklardan belirlediği iki değerli bulgudan birinin Azize Efemya Kilisesi, başkasının Azize Bassa Kilise olduğunu lisana getirdi.

Toplu mezar bulunan noktalardan birinde Azize Bassa Kilisesi’ne ilişkin kalıntı olduğunu düşündüklerini anlatan Asal, tekrar kaynaklarda da bahsedilen ayazmanın da ortaya çıkarıldığını, bunların tamiratıyla ilgili çalışmaların başladığını aktardı. Asal, bu buluntuların Türkiye ve İstanbul arkeolojisi için değerli çalışmalar olduğunu vurguladı.

Ray uzunluğu 20 bin metreden 7 bin metreye düşürüldü

Haydarpaşa’da yürütülen çalışmalara ait bilgi veren Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürü Yalçın Eyigün de projeye başlarken gayelerinin Haydarpaşa Garı’nın ihyası gereği 20 bin metre ray döşemek olduğuna işaret etti. Eyigün, “Arkeolojik buluntularla karşılaşınca tarihin ve kültürel mirasın ortaya çıkarılması için projeyi revize ederek, rayın uzunluğunu 13 bin metresini iptal ederek 7 bin metreye indirdik.” dedi.

Hafriyat alanında 17 arkeolog, bir restroratör, bir fotoğrafçı, 15-300 ortasında değişen personel ile çalışmaların devam ettiğini belirten Eyigün, Haydarpaşa alanında arkeolojik hafriyat ve öteki çalışmalara 355 milyon liralık harcama yapıldığını anlattı. Eyigün, bunu Marmaray projesindekiyle birleştirdiğinde tarihi ortamı, çevreyi, buluntuları ortaya çıkarmak ve korumak için yapılan harcamaların 1 milyar lirayı bulduğunu söyledi. Yalçın Eyigün, projenin ayrıntılarına ait şu bilgileri aktardı:

“Projenin, demiryolunu Haydarpaşa Garı’na getirmek olan 4 yıl evvelki maksadı farklı bir yere geldi. Bundan çok memnunuz zira hem tarihi hem kültürü hem çevreyi korumak ancak birebir vakitte insanlara çok büyük hizmet edecek süratli treni, demiryolunu inşa etmek çok hoş bir şey. 1940’lardan beri hizmet eden bir atölye vardı demiryolu araçları için. Biz bu atölyeyi tekrar ihya ediyoruz. Gençlerimizin gelip oturacağı, tamir, bakım alet ve ekipmanlarını, eski bir lokomotifi yanlarında görebilecekleri tıpkı vakitte kitap okuyacakları bir kafe ortamında sıcak bir yer oluşturmak istiyoruz. Birebir vakitte 5 bin meterekareyi bulan kapalı alanda hem buradan çıkan değerli yapıtları hem de daha önce Marmaray projemiz kapsamında da bulunmuş müze müdürlüğümüzün koruma ettiği birtakım yapıtları sergilemek istiyoruz.”

“Haydarpaşa’yı İstanbul’un son 2 bin yılının okunabileceği bir yer olarak düşünüyoruz”

Bunun yanı sıra açık alanda ortaya çıkmış ve yerinde koruyacakları yapıtların bulunduğunu anlatan Eyigün, bunların üstünü kapatıp yarı açık ya da kimi alanlarda da açık müze konseptini düşündüklerini söyledi.

Açık müzede Türkiye Cumhuriyeti’nin ya da Türkiye’deki demiryolu tarihinin en değerli ekipmanlarını, eski lokomotifleri sergilemek istediklerini belirten Eyigün, Haydarpaşa Garı’na gelenlerin ister trene bineceği isterse de perondan yürüyerek Bizans, Osmanlı, Cumhuriyet devrinin hem tarihi hem de endüstriyel mirasını görmelerini sağlamak istediklerini kaydetti.

Kapalı ve açık müze alanlarında gezilebileceği, çay-kahve içebilecek bir konsept düşündüklerini anlatan Eyigün, “Amacımız ‘Demiryolunu getirelim, bundan gerisi değerli değil.’ değil. Haydarpaşa 1910’dan beri Anadolu’nun demiryolunda en kıymetli durağıydı. Bu karakteri korunsun lakin birebir vakitte beşerler buraya yalnızca tren için değil, kültürel tarih, endüstriyel miras için gelsinler.” tabirlerini kullandı.

Hafriyatlar sırasında 2. Dünya Savaşı’nda askerlerin inşa ettiği güvenlik tünellerinin de ortaya çıkarıldığını, ziyaretçileri bu noktaya da götürmek istediklerini lisana getiren Eyigün, “Haydarpaşa’yı insanların, İstanbul’un son 2 bin yılını okuyabilecekleri bir yer olarak düşünüyoruz.” dedi.