Binlerce metal işçisi neden iş bırakıyor?

Metal sektöründe toplu sözleşme görüşmeleri uzlaşmazlıkla sonuçlandı. Türk-İş’e bağlı Türk Metal Sendikası’nın ardından DİSK’e bağlı Birleşik Metal İşçileri Sendikası (Birleşik Metal-İş) da grev kararı aldı.

Birleşik Metal-İş üyesi metal işçileri, 19-23-24 Ocak tarihlerinde 15 işletmeye bağlı 37 fabrikada greve çıkacak. Karar 12 bin metal işçisini ilgilendiriyor.

Türkiye Metal Sanayicileri İşverenleri Sendikası (MESS) ile yürütülen Grup Toplu İş Sözleşmesi sürecinde anlaşma sağlanamaması üzerine alınan grev kararına göre metal işçileri, 19 Ocak’ta 9 işletmeye bağlı 26 fabrikada, 23 Ocak’ta 3 işletmeye bağlı 6 fabrikada, 24 Ocak’ta ise 3 işletmeye bağlı 5 fabrikada iş bırakacak.

Birleşik Metal-İş Genel Başkanı Özkan Atar’ın verdiği bilgiye göre metal sektöründe mevcut ortalama ücret dört ikramiye dahil 14 bin 500 lira düzeyinde. Sendikanın talebi ücretlere yılın ilk altı ayı için yüzde 140,5 zam yapılması yönündeydi. Böylece ortalama bir metal işçisinin ikramiyeler dahil net ücreti 35 bin 730 liraya çıkacaktı. İşverenin zam teklifi ise yüzde 60’ta kaldı. MESS, birinci altı ay için yüzde 35 ücret zammı teklifini önce yüzde 50’ye, daha sonra da yüzde 60’a yükseltti.

Ücret seviyeleri ne durumda?

31 Ağustos 2010’da sektörde ortalama brüt ücret asgari ücretin yüzde 91 üzerindeyken bu oran 31 Ağustos 2023’te yüzde 13’e geriledi. Ortalama ücret şu anda ise asgari ücretin altında bulunuyor.

Bu yıl için belirlenen asgari ücret yüzde 49 zamla 17 bin 2 TL olurken sendika, yeni asgari ücret artışı sonrasında 10 yıllık, 20 yıllık işçilerin dahi asgari ücret seviyesinde bir ücret aldığını belirtiyor. Asgari ücretin ortalama ücret haline gelmemesi için ise toplu iş sözleşmeleri büyük önem taşıyor.

Türkiye’de yükselen enflasyon karşısında reel anlamda eriyen ücretler, satın alma gücündeki düşüşle açlık sınırının da altında kalıyor. Türk-İş’in Aralık 2023’e ilişkin açlık ve yoksulluk sınırı araştırmasına göre açlık sınırı 14 bin 431 lira olurken yoksulluk sınırı 47 bin lirayı aştı. Enflasyon ise 2023 yılını yüzde 64,77 seviyesinde tamamlarken Merkez Bankası tahminlerine göre fiyatlar genel düzeyindeki artış mayıs ayında yüzde 75’i bulacak.

DİSK ve Birleşik Metal – İş’e bağlı işçiler Fotoğraf: Birlesik Metal-is

Öte yandan resmi veriler, ücretler resmi enflasyon oranında artırılırken iş gücü ödemelerinin büyümeden aldığı payın azaldığını gösteriyor. Son açıklanan 2023 yılının üçüncü çeyreğine ait verilere göre iş gücü ödemelerinin yani emeğin büyümeden aldığı pay yüzde 32,2’ye gerilerken sermayenin kâr payı yüzde 47’ye yükselmiş durumda.

Sektörün kârlılık oranı yüksek

Türkiye ekonomisinin itici gücü olarak görülen metal sektörü, otomotivden beyaz eşyaya, demir dökümden elektroniğe geniş bir alanı kapsıyor. İstanbul Sanayi Odasının “En Büyük 500 Firma” araştırmasında ilk 10 sırada firmaların 7’si metal sektöründe faaliyet gösteriyor. İhracatta da ilk sırayı metal sektörü alıyor.

Toplu sözleşme kapsamındaki otomotiv ana ve yan sanayide yer alan şirketlerde on binlerce işçi çalışırken otomotivde üretim son 10 yıllık ortalamanın üzerinde seyrediyor. Otomotiv sektörünün 2023 yılı ikinci çeyrek kârı yüzde 124,8 olarak kaydedildi. Otomobil ve hafif ticari araç satışları 2023’te yüzde 57,4 artarken Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre sektör, yüzde 13 artışla 35 milyar dolar ihracat gerçekleştirerek tüm zamanların rekorunu kırdı.

İhracat; elektrik, elektronik sektöründe geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık yüzde 7 artışla 16,2 milyar dolar, makine ve aksamları sektöründe yüzde 9,3 artışla 11,3 milyar dolar oldu. Toplam sanayi ciro endeksi ise Eylül 2021-Temmuz 2023 arasında yüzde 241 arttı.

2022 yılı kâr oranları incelendiğinde ise net kâr, otomotivde yüzde 121,5, makine ekipmanlarında yüzde 146,5, elektrikli malzemelerde yüzde 158,7, dayanıklı tüketim maddelerinde yüzde 52,4 olarak gerçekleşti. Merkez Bankası verilerine göre fabrikasyon metal ürünleri imalatında yüzde 87, bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatında yüzde 101, motorlu kara taşıtı, treylerde yüzde 99, diğer ulaşım araçlarının imalatında yüzde 108, makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımında yüzde 130, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipmanların imalatında ise yüzde 113 kâr elde edildi.

İstihdam artışı üretim ve karın gerisinde

Fortune 500 Türkiye Araştırması’nın 2022 sonuçlarına göre de Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin toplam net satışları son 16 yılın rekorunu kırıp önceki yıla göre yüzde 148,7 arttı. 500 şirketten 466’sı kâr ederken şirketlerin toplam kârı yüzde 245 arttı. Şirketlerin 2022’de gerçekleştirdiği toplam ihracat, bir önceki yıla kıyasla yüzde 137,9 artarken, dolar bazında ihracatta da yüzde 27,6 artış gerçekleşti.

Söz konusu dönemde istihdama bakıldığında ise ilk 500’deki şirketlerde istihdamın sadece yüzde 2,5 arttığı görülüyor. Bu da üretim artışı ve karlılığın işçilerin daha yoğun çalışmasıyla gerçekleştiğine işaret ediyor.

Birleşik Metal-İş de örgütlü oldukları Anadolu Isuzu’nun 2022 yılı net kârını yüzde 192, Sarkuysan Elektrolitik’in yüzde 104,1, Makina Takım’ın yüzde 179,6, Türk Prysmian Kablo’nun yüzde 366,5 oranında artırdığına dikkat çekiyor. Sendika “Bu işyerlerinde sözleşme dönemi boyunca işçi başına elde edilen kâr 40 bin ila 176 bin dolar arasındadır. Güncel döviz kuru ile firmalar, 2 yılda toplam işçi başına 1 milyon 188 ila 5 milyon 247 bin lira kar elde etmiştir” bilgisini veriyor.

DİSK’e bağlı işçiler Fotoğraf: Birlesik Metal-is

Birleşik Metal-İş Genel Başkanı Özkan Atar, “Bu verileri daha da çoğaltmak mümkündür. Bütün bunların anlamı açıktır. Metal işçileri daha yoğun, daha verimli çalışmış ve patronlar alabildiğine kazanmıştır. Bunun karşılığında işçiler alabildiğine yoksullaşmıştır” diyor.

Sosyal haklarda da artış talebi

Grev kararı alan Birleşik Metal-İş, işçilerin maaşlarına eklenen sosyal haklarda da yüzde 450 oranında artış talep ediyor. İşverenin teklifi ise sosyal haklara yüzde 85 zam.

Sektörde verilen sosyal hakların gerçeklikten uzak rakamlar haline geldiğini vurgulayan sendika, örneğin, aylık ödenen çocuk yardımının 35 TL ile 28 TL arasında değiştiğini, bu tutarın, günlük toplu taşıma ücretini bile karşılamaktan uzak olduğunu vurguluyor.

Sosyal haklar için yapılan ödeme ile ödeme yapılmasını gerektiren konu arasında bir ilişki kalmadığını aktaran sendika, yine verilen yıllık izin parasının bir kente gitmek için yol parasını bile karşılayamadığına dikkat çekiyor.

Cuma günü kademeli olarak başlatılacak greve toplamda sendika üyesi 7 bin işçinin katılması bekleniyor.

Türk Metal’in grev kararı

Türk Metal Sendikası da MESS ile yürütülen toplu pazarlık sürecinde anlaşma sağlanamaması sonucu grev kararı almıştı.

9 Ocak’ta grev kararı alan Türk Metal Sendikası, “11 Ocak 2024 Perşembe günü, MESS sözleşmesi kapsamına giren bütün iş yerlerinde, tüm vardiya giriş çıkışlarında üyelerimiz tarafından protesto eylemleri ve basın açıklaması yapılacaktır. Sonuç alınamaması halinde, üretimden gelen gücümüzü kullanmak da dahil olmak üzere eylemlerimiz devam edecektir” demişti.

Türk Metal, geçen hafta Türk Traktör, Arçelik ve Ford Otosan’a grev kararını bildirdi. Alınan grev kararı Tofaş Otomobil Fabrikası’nda ise sendika panosuna asılarak ilan edildi. Tarafların işçiler greve başlamadan önce uzlaşma imkanı bulunuyor.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl ulaşabilirim?