Akaryakıt fiyatlarında artış devam edecek mi?

Türkiye’de motorin fiyatlarına (mazot fiyatı) bugünden itibaren geçerli olmak üzere 2,56 TL’lik zam geldi. Son zamla birlikte motorinin litresi İstanbul’da 44 lira, Ankara’da 45 lirayı geçti.

Benzin fiyatlarında zam gerçekleşmezken motorine yapılan zam sonrasında benzin ile motorin fiyatları arasındaki makas 5 TL’yi aştı.

Yılbaşında önce ÖTV zammı ile artan akaryakıt fiyatları ardından Brent petrol ve döviz kurlarında yaşanan dalgalanma ile değişmeye devam ediyor. Ocak ayının başında benzinin litresine ortalama 2,30 lira, motorinin litresine ise 2,17 lira zam gelmişti. Ocak ayının sonunda motorine bir zam daha yapıldı.

Motorine yapılan son zammın ardından yılbaşından bu yana fiyatlar yüzde 18,5 arttı. Mayıs ayındaki seçimlerden bu yana bakıldığında ise motorin fiyatlarına yüzde 130’a yakın zam yapıldı.

Akaryakıt zamları üretim ve nakliye maliyetlerini artırarak gelecek dönem zamlarının da bir habercisi. Peki akaryakıt fiyatlarındaki artış devam edecek mi, vatandaşı ne bekliyor?

Akaryakıt fiyatları nasıl hesaplanıyor?

Petrol Piyasası Kanunu’na göre petrol alım satımında fiyatlar en yakın erişilebilir dünya serbest piyasa koşullarına göre oluşuyor. Buna göre Akdeniz-İtalyan piyasasında yayınlanan günlük CIF Akdeniz ürün fiyatları ve günlük dolar kuru takip ediliyor. Beş günlük ortalama yüzde 3’ü geçerse artış ya da azalış, vergiler hariç elde edilen rafineri çıkış fiyatlarına yansıtılıyor.

Benzin ve motorin fiyatları hesaplanırken ise gümrüksüz rafineri fiyatına ÖTV ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) payının eklenmesiyle KDV hariç rafineri satış fiyatı bulunuyor.

Dünyada petrol fiyatları ne durumda?

Kızıldeniz’de devam eden gerginliğin küresel petrol arzını sekteye uğratabileceği endişesiyle geçen hafta petrol fiyatları yaklaşık yüzde 5 yükseldi. Fiyatlar, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın İsrail ile Hamas arasındaki savaşın diplomatik çözüme yaklaştığını işaret etmesinin ardından Pazartesi hafif düşüşle yatay seyre geçti. Brent petrol 82 dolar, ABD ham petrolü 77 dolar seviyelerinde işlem görüyor.

Kızıldeniz’de, Husilerin tankerlere yönelik saldırıları ile başlayan gerginlik küresel piyasalarda petrol fiyatlarını etkiliyor. Petrol tankeri Marlin Luanda Husilerin saldırısına uğramıştıFotoğraf: Indian Navy/AP/dpa/picture alliance

DW Türkçe’ye konuşan enerji uzmanı Ali Arif Aktürk, hem Süveyş Kanalı’ndaki sıkıntılar hem de dolardaki yükselişin petrol fiyatlarını etkilediğine dikkat çekiyor.

Ucuz Rus petrolü neden fiyatlara yansımıyor?

Öte yandan Aktürk, Türkiye’de hem rafineri lisansı hem de dağıtım lisansı sahiplerinin son dönemde Rusya’ya olan yaptırımlardan dolayı ucuzlayan Rus petrolü aldığına işaret ediyor. Peki buna rağmen fiyatlar neden düşmüyor?

Yunanistan ve Hindistan’ın da Türkiye’deki lisans sahipleri gibi ucuz Rus petrolünden faydalandığını ifade eden Aktürk, “Ucuz alıyorlar ancak satarken dünya fiyatlarından satıyorlar” diyor.

Aktürk’ün verdiği bilgiye göre bu durum Petrol Piyasası Kanunu’nun 10’uncu Maddesi’ne dayanıyor. Söz konusu maddenin lisans sahiplerine petrolü uluslararası fiyattan satma yetkisi verdiğini belirten Aktürk, “Yani İtalya’daki CIF endeksinde belirlenen bir fiyatla satılıyor. Ancak alım maliyetleri uluslararası piyasalardan değil; daha düşük fiyattan alıyorlar Rus petrolünü ve ürünlerini” diyor.

Akaryakıt fiyatlarının Türkiye’de enflasyonun en önemli kalemlerinden biri olduğunu vurgulayan Aktürk, dolayısıyla bu durumun EPDK gibi düzenleyici kurumlar tarafından en azından geçici süreyle düzenlenmesinde fayda olduğu görüşünde. Petrol Piyasası Kanunu’nun 10’uncu Maddesi’nin askıya alınabileceğine işaret eden Aktürk, “Ya da EPDK’nın yine yetkisi var. Maliyetlerdeki bu düşüşü mutlaka pompaya yansıtmak gerekiyor. Çünkü enflasyon aldı başını gidiyor. Akaryakıta gelen her türlü zam, navlun giderleri üzerinden enflasyonu da ciddi şekilde etkiliyor” diye konuşuyor.

DW Türkçe’ye konuşan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz da Rusya’nın elindeki petrolü genellikle Brent fiyatlarının yaklaşık yüzde 10-15 altında sattığını söylüyor. Türkiye özelinde hangi fiyatın uygulandığının resmi olarak açıklanmadığının altını çizen Türkyılmaz, Türkiye’nin petrol ithalatında rakamsal olarak gerçekleşen düşüşün piyasayı Rus petrolünün yönlendirdiğini gösterdiğini ekliyor.

Akaryakıtta vergi oranları nasıl etkiliyor?

Bu yıl akaryakıt fiyatlarında ilk kez otomatik ÖTV artışı nedeniyle fiyat artışına da gidildi.

Ocak ayının başında, 2023 enflasyonunun belli olmasının ardından, akaryakıtta ÖTV oranı yüzde 25,6 oranında artırıldı. Buna göre ÖTV tutarları 95 oktan benzinde 7,52 TL’den 9,45 TL’ye, motorinde 7,05 TL’den 8,86 TL’ye çıktı. 98 oktan benzinin ÖTV tutarı ise litrede 7,88 liradan 9,91 liraya çıktı.

Temmuz 2023’te ise akaryakıtta KDV oranı yüzde 18’den yüzde 20’ye yükseltildi.

Hem ÖTV hem de KDV artışları pompaya zam olarak yansıdı.

Oğuz Türkyılmaz, artan fiyatların yüksek vergi oranlarıyla da bağlantılı olduğu görüşünde. Türkyılmaz, “Her benzin istasyonu bir vergi dairesi ofisi gibi çalışıyor. Açıkçası hem ÖTV hem KDV çok yüksek” diyor.

Fiyatlar daha da yükselir mi?

Ortadoğu’da gerilim petrol fiyatlarının seyrinde belirleyici olurken Yemen’deki Tahran destekli Husiler, Kızıldeniz’deki gemileri taciz etmeye ve nakliyeyi aksatmaya devam ediyor.

Aktürk’e göre petrol piyasasındaki en büyük endişe gerilimin Hürmüz Boğazı’na sıçraması. Buradan geçen petrol kaynaklarının dünya petrolünün yaklaşık yüzde 20’sini oluşturduğunun altını çizen Aktürk, “Böyle bir durum gerçekleşirse hem Brent petrol hem de diğer petrol ürünlerinin fiyatları alır başını gider” diyor.

Ancak Husilerin saldırılarında bir azalma olur ve Süveyş yeniden eski rejimine dönerse petrol fiyatlarındaki artışın durulacağını dile getiren Aktürk, fiyatlarda 5 Kasım’da gerçekleştirilecek ABD seçimlerinin de etkili olabileceği görüşünde.

Aktürk, “Akaryakıt fiyatları Amerikan seçmenini de etkiliyor. Amerika mutlaka stratejik petrol rezervlerini uluslararası fiyatların kontrol edilmesi amacıyla kullanır. Yine de Süveyş’teki gerginliğin yerini sakinliğe bırakıp bırakmaması fiyatlardaki en önemli belirleyici olacaktır” diyor.

Türkiye’nin petrol ithalatında Rusya faktörü nedeniyle radikal bir artış beklemeyen Oğuz Türkyılmaz, Rusya’dan alınan doğal gaza ilişkin de Türkiye açısından bir problem olmayacağı görüşünde. Öte yandan Türkyılmaz, bu yıl elektrik ve doğal gaz fiyatlarına zam bekliyor.