Çin yoksul ülkeleri ‘borç tuzağına’ mı düşürüyor?

Çin bu savları, Batı’nın, imajını zedelemek için yaydığını belirterek reddediyor.

Pekin idaresi, “Çin’den borç aldığı için kelamda ‘borç tuzağına’ düşen tek bir ülke yok” diyor.

ÇİN’İN KREDİLERİ HAKKINDA NE BİLİYORUZ?

Çin, dünyada borç veren uluslar ortasında birinci sıralarda yer alıyor.

Düşük ve orta gelirli ülkelere verdiği krediler son on yılda üç katına çıkarak, 2020 sonunda 170 milyar dolara ulaştı.

Lakin Çin’in kredi taahhütleri, bu sayıların yansıttığından çok daha büyük olabilir.

ABD’deki William & Mary Üniversitesi’nde milletlerarası bir kalkınma kuruluşu olan AidData tarafından yapılan bir araştırma, Çin’in gelişmekte olan ülkelere verdiği borçların yarısının resmi borç istatistiklerinde gösterilmediğini ortaya koyuyor.

Bu borçlar, direkt hükümetten hükümete değil, ekseriyetle devlete ilişkin şirketlere ve bankalara, ortak teşebbüslere yahut özel kurumlara yönlendirilerek devlet bilançolarının dışında tutuluyor.

AidData’ya nazaran, bugün, bu “gizli borcun” bir sonucu olarak, 40’tan fazla düşük ve orta gelirli ülkenin Çin’e borçları , yıllık Gayri Safi Yurt İçi Hasılasının (GSYİH) %10’undan fazla.

Cibuti, Laos, Zambiya ve Kırgızistan’ın Çin’e borçları, GSYİH’lerinin en az %20’sine denk geliyor.

Çin bu borçların büyük bir kısmını, yollar, demiryolları, limanlar ve ayrıyeten Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in “Kuşak ve Yol Girişimi” kapsamında madencilik ve güç alanlarında büyük altyapı projelerini fonlayarak veriyor.

BORÇ TUZAKLARI NEDİR?

İngiltere Dış İstihbarat Teşkilatı’nın (MI6) Lideri Richard Moore BBC’ye verdiği bir röportajda, Çin’in öbür ülkeler üzerinde koz elde etmek için “borç tuzakları” diye isimlendirdiği bir tekniği kullandığını söyledi.

Çin’in öbür ülkelere borç verip, ülkelerin borçlarını geri ödeyemedikleri durumlarda kilit ehemmiyetteki varlıklarına el koyduğu tezi, Pekin tarafından uzun müddettir reddedilen bir suçlama.

Çin’i eleştirenler tarafından sıklıkla yinlenen bir örnek, yıllar evvel Çin yatırımıyla Hambantota kentinde devasa bir liman projesine başlayan Sri Lanka.

Çin’in milyar dolarlık krediler sağladığı ve müteahhitlerini gönderdiği proje tartışmalar nedeniyle ilerleyemedi. Uygulanabilirliği kuşkulu hale gelen proje, Sri Lanka’yı artan borçlarla baş başa bıraktı.

Nihayet, Sri Lanka 2017 yılında, Çin devletine ilişkin bir kümeye limanın % 70’ini 99 yıllığına kiralayarak Çin’den daha fazla borç almayı kabul etti.

İngiltere merkezli niyet kuruluşu Chatham House liman projesinin tahlilinde, mutabakatın ardında siyasi maksatlar olup olmadığını inceledi. Chatham House, Çin’in hiçbir vakit limanın resmi mülkiyetini almadığı gözönüne alındığında, “borç tuzağı” anlatısının geçerli olup olmadığını sorguluyor.

Raporda, Sri Lanka’nın toplam borcunun büyük bir kısmının Çinli olmayan borç verenlere olduğuna ve Çin’in limanın pozisyonundan stratejik askeri avantaj elde etmek için yararlandığına dair hiçbir ispat bulunmadığına dikkat çekiliyor.

Buna karşın, Çin’in Sri Lanka’da yatırımlarının son 10 yılda arttığı biliniyor ve bunun bölgedeki siyasi emellerini ilerletmek için kullanılabileceğine dair tasalar devam ediyor.

Çin’in dünyanın diğer bölgelerinde taraf olduğu ve kıymetli varlıklar üzerinde kaldıraç sağlamasının önünü açan öbür tartışmalı kontratlar de var.

Lakin, AidData ve öteki kimi araştırmacılar tarafından incelenen yüzlerce kredi düzenlemesi ortasında, Çin devletinin bir kredi temerrüdü durumunda büyük bir varlığa fiilen el koyduğuna dair hiçbir hadise yok.

BAŞKA ÜLKELERE KIYASLA NE DURUMDA?

Çin, dışarıya verdiği borçların kayıtlarını yayımlamıyor ve kontratlarının birçok, borçluların içeriklerini ifşa etmelerini engelleyen zımnilik unsurları içeriyor.

Çin, bu cins bir kapalılığın milletlerarası kredi mukaveleleri için yaygın bir uygulama olduğunu savunuyor.

Londra Queen Mary Üniversitesi’nden Profesör Lee Jones, “Uluslararası ticari kredilerde saklılık mutabakatları çok yaygındır” diyor ve ekliyor:

“Ve Çin’in kalkınma finansmanı faaliyetlerinin birden fazla temelde ticari bir operasyon.”

Büyük endüstrileşmiş ülkelerin birçok, Paris Kulübü üyeliği yoluyla borç verme faaliyetleri hakkında bilgi paylaşıyor. Paris Kulübü, ödeme zorluklarına koordineli ve sürdürülebilir tahliller bulmak için alacaklı ülkeler tarafından oluşturulan gayriresmi bir küme.

Çin bu kümeye katılmamayı tercih etti fakat mevcut Dünya Bankası bilgilerini kullanılarak, Çin’in açıklanana kredilerini öteki ülkelerle kıyaslamak mümkün.

ÇİN KREDİLERİNİN GERİ ÖDENMESİ DAHA MI GÜÇ?

Çin, Batılı ülkelere nazaran daha yüksek faiz oranlarıyla borç verme eğiliminde.

Çin’in yüzde 4 civarında olan borç faiz oranları ticari piyasa oranlarına yakın. Bu oran, Dünya Bankası’ndan ya da Fransa ve Almanya üzere tek bir ülkeden alınan tipik bir kredi faizinin yaklaşık 4 katı.

Çin kredileri için gerekli geri ödeme müddeti de çoklukla daha kısa. Öteki kredi kuruluşları, gelişmekte olan ülkelere imtiyazlı kredileri için yaklaşık 28 yıllık vadeyle borç verirken, Çin’in sunduğu vadeler 10 yıldan az.
Çin’de devlete ilişkin krediler, çoklukla borçluların, borç verenin erişiminin olduğu bir denizaşırı hesapta en az bir nakit tutmasını koşul koşuyor.

AidData’nın İcra Yöneticisi Brad Parks, “Bir borçlu borcunu ödeyemezse Çin, isimli bir süreç yoluyla batık kredi tahsil etmek zorunda kalmadan [bu] hesaptan para çekebiliyor” diyor.

Bu, Batılı kredi sağlayıcılarının nadiren gittiği bir uygulama.

Şu anda, dünyanın en büyük ve en süratli büyüyen ekonomilerinin oluşturduğu G20 ülkeleri tarafından, daha fakir ülkelere pandeminin tesiriyle başa çıkmalarına yardımcı olmak için borç indirimi sunan bir teşebbüs var.

Bu programın bir kesimi olan Çin, teşebbüs katılan öteki ülkelere nazaran “borç geri ödemelerine en fazla” katkıda bulunan ülke olduğunu söyledi.

Dünya Bankası, bu program kapsamında Mayıs 2020’den bu yana, G20 ülkeleri tarafından toplam 10,3 milyar dolardan fazla borç yardımı sağlandığını söylüyor.

Dünya Bankası’ndan, bu yardımın ülkelere nazaran dökümünü istedik. Talebimize olumsuz karşılık aldık.