Vakanüvis inceledi: Finlandiya gemileri Osmanlı’dan izinsiz dolaşamazdı

NATO’ya üye olmak için İsviçre’yle birlikte harekete geçen Finlandiya’nın Türkiye aleyhtarı örgütlere şefkatle davrandığı biliniyor.

Üyelik yolunda Türkiye’nin vetosuyla karşılaşmak istemeyen Fin yetkililer bugünlerde, inandırıcılıktan uzak açıklamalarla gönül almaya çalışıyorlar.

Elbette bu temelsiz kelamlar, Finlandiya’nın Türkiye düşmanlarına kol kanat gerdiği gerçeğini değiştirmiyor.

Halbuki kendi tarihleri, Finlerin Türklerden yalnızca dostluk gördüğünü ortaya koyuyor.

İsveç’in kesimi, Rusya’nın şamar oğlanıydı

Doğuda Rusya, kuzeyde Norveç ve batıda İsveç’le komşu olan, Baltık Denizi ile Takımadalar Denizi’ne kıyısı bulunan Finlandiya, 338 bin 455 km² yüzölçümünde 5,5 milyon nüfusa sahip bir ülke.

Fince konuşulan ülkenin başşehri ve en büyük kenti Helsinki. Bir rivayete nazaran – çünkü farklı farklı sayılar var – Finlandiya’da 180 bin göl bulunuyor.

Finlandiya 600 yıldan uzun bir müddet, Orta Çağdan 19. yüzyılın başına kadar İsveç’in bir kesimiydi. Bu periyotta Rusya, İsveç’in “Finladiya Bölgesi”ne sık sık akınlar düzenlemişti. Nihayet 1809 yılında Rusya hedefine ulaşmış ve Finlandiya’yı İsveç’ten kopartıp kendisine bağlı özerk bir prensliğe dönüştürmüştü.

Son Rus çarı olan II. Nikolay, ülkeyi “Ruslaştırmak” ve özerkliğini sonlandırmak istediyse de 1917 Bolşevik İhtilali’yle Finliler Ruslardan kurtulma fırsatı bulacaktı. Finlandiya, 6 Aralık 1917’de bağımsızlığını ilan etmiş, bu ortada da bir iç savaş yaşamıştı. II. Dünya Savaşı sırasında hem Sovyetler Birliği’ne hem de Almanya’ya karşı savaşan Finlandiya, ikili oynamasının bedelini ise bir kısım toprağını kaybederek ödemişti.

Fin gemileri, II. Mahmut’un tuğrasının müdafaası altında

Finlandiya’nın Finlandiya olduğu geçtiğimiz yüzyılın başlarına kadar olan “hap tarihi” bu türlü. Rusya’nın boyunduruğu altında, “özerklik” ambalajında küçük hükümranlık alanlarına sahip olduğu 1800’lü yıllarda Finlandiya ile Osmanlı Devleti ortasında ise büyükle küçük ortasındaki şefkatli bir bağlantı vardı. Finler, Rus himayesinde bulundukları periyotta sık sık Akdeniz’e gelerek bölgede ticaret yapıyorlardı.

Fin gemileri; Mısır kıyıları ile Cebel-i Tarık Boğazı, Cezayir, Tunus, Libya, İtalya, Arnavutluk ve Yunanistan civarında rahatça seyredilmek ve ticarî faaliyette bulunabilmek için Osmanlı Devleti’nden “Sefine Kağıdı” (Deniz Yol Kağıdı) almak zorundaydılar. Bu evrak, Finlerin gemilerini hem muhatap devletlerin muhtemel olumsuz davranışlarından hem de korsan hücumlarından koruyordu.

Bu “Sefine Kağıtları”ndan Sultan II. Mahmut’un tuğrasını taşıyan bir hükümname Cezayir, Tunus ve Trablusgarp Beylerbeylerine hitaben yazılmıştı. 1818 tarihli bu dokümanda, Finlandiyalı kaptan Petrarih Tranström’den bahsedilerek, kendisine dokunulmaması, seyir ve ticaret faaliyetini rahatça yapmasının sağlanması emrediliyordu. 1824 tarihli bir diğer hükümnameyle de yeniden Finli gemi kaptanı Eril Diupström’e ilişkin geminin serbestçe seyr-i sefer etmesine müsaade verilmekteydi.

Finlandiya’daki Türklerden “Türkçe Ezan”a takviye

Finlandiya ile Türkiye ortasındaki bağlar tarihinden enteresan bir ayrıntı da Cumhuriyet’in ilanından sonraki periyotta yer almıştı. Finlandiya’ya yönelik göçlerle bu ülkede bir topluluk haline gelen Kazan Türkleri, Cumhuriyet idaresinin Ezan-ı Muhammediye’nin Türkçe okutulması uygulamasını memnuniyetle karşılamışlardı.

Finli Müslümanları temsil ettiklerini söyleyen bir küme, Ankara’ya bir “tebrik telgrafı” da çekmişti. Kısa bir müddet sonra “Finlandiya Cemaat-i İslamiyesi”, Türkçe Ezan değilse bile Cuma hutbesi ile sair hutbelerin Türkçe okunmasını kararlaştırmıştı.

“Beyaz Zambaklar Ülkesi” Finlandiya’ydı

Bu ortada, Finlandiya’dan çıkıp dünya edebiyatına mal olan “Beyaz Zambaklar Ülkesi” kitabı da bir periyot Türkiye için özel bir kıymete sahip olmuştu. Grigory Petrov’un yıllara yayılmış Finlandiya seyahatlerindeki notlardan oluşan kitap, 1800’lerin sonlarında Fin halkının içinde bulunduğu olumsuz durumdan kurtulma yolunda aydınların öncülüğünde sergilediği çabayı anlatıyordu.

Kitap, Cumhuriyet yönetiminin dikkatini çekmiş ve hem sivil hem de askerî okullarda okutulması kararı alınmış, ayrıyeten halka da fiyatsız dağıtılmıştı. Ankara’daki yöneticiler bu bahiste o kadar istekliydiler ki, Beyaz Zambaklar Ülkesinde kitabının bir periyot Kuran-ı Kerim’den sonra en çok okunan kitap haline geldiği bile öne sürülmüştü.

Ayrıyeten Ankara Çankaya’da bir sokağa da “Beyaz Zambaklar” ismi verilmişti. 27 Mayıs darbesini yapan takımın pek çok ismi, “Beyaz Zambaklar Ülkesi” kitabına özel bir ilgi duyduklarını, tekrar tekrar okudukları bir kitap olduğunu lisana getirmişti.

– Arş. Gör. Mehmet Sait Dilek, “Türkiye – Finlandiya Siyasi Münasebetlerinin Başlaması”, Atatürk Üniversitesi Mecmuası – Cihan Küçük,

Türkiye – Finlandiya Münasebetleri, Atatürk Ansiklopedisi – Zübeyr Yıldırım, “Beyaz Zambaklar Ülkesinde”, 8 Kasım 2019, medium.com