COVID-19 Endemi mi Oluyor? Endemi Nedir; Ne Anlama Geliyor?

COVID-19 pandemisinin üçüncü yılına giriyoruz ve dürüst olmak gerekirse, hepimizin bundan bıktığını söylemek yanlış olmaz. Bu anlaşılabilir bir durum; hastalığın kendisiyle başa çıkmak zorunda kalmayan şanslı azınlık bile aylarca süren çeşitli karantina ve sokağa çıkma yasaklarından geçmek zorunda kaldı.

Ama şimdi sık sık karşımıza çıkan haberlerde hep bir umut olduğunu görüyoruz. “Pandemi, endemi haline geliyor” haberlerinden bahsediyoruz. Bazı hükümetlere ve yorumculara göre, pandemi neredeyse bitti. Bunun yerine yeni bir çağa gidiyoruz: COVID-19 endemisi çağı.

Peki ama bu tam olarak ne anlama geliyor? COVID artık bir sorun değil mi? Yoksa tüm bunlar sadece temenni mi?

Endemi Ne Demek, Ne Anlama Geliyor?

Hem “endemi” hem de “pandemi” bilimsel olarak tanımlanmış terimlerdir ve aralarındaki farkın ne olduğu önemlidir. Aşina olduğumuzla başlayalım: Pandemi…

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yayılımı dünya çapında ve üstel olarak kontrolden çıktığında ve arttığında, bir hastalığı pandemi olarak ilan eder. Temel olarak pandemi, bir salgındaki vaka sayısının sürekli artmasıdır.

Endemi ise, bu dalgalanmaya sahip değildir. Soğuk algınlığı gibi her yerde de olabilir, sıtma gibi bir bölgeye özgü de olabilir. Ancak vaka sayıları genellikle hep aynı seviyede kalır. Bu da gelecek için tahmin edilebilir olduğu anlamına gelir.

Bu yüzden dikkat edilmesi gereken ilk nokta şudur: İnsanlar COVID-19’un endemik hale geldiğinden bahsettiklerinde, söyledikleri şey, her ne sebeple olursa olsun vaka sayılarının istikrara kavuşmasını öngördükleridir.

Peki ama bugün için bunu söylemek ne kadar doğru olur?

COVID-19 Pandemiden Endemiye Geçti mi?

“Endemi”, istikrarlı bir enfeksiyon oranına sahip bir hastalığı ifade ediyorsa, COVID’in şu anda bu tanıma uyduğunu söylemek biraz zor. Viroloji doçenti Stephen Griffin, The Guardian’a verdiği demeçte, “Yakında herhangi bir zamanda endemiye ulaşacağımız fikri, birkaç hafta boyunca muazzam derecede patlayıcı bir büyüme yaşadığımız gerçeğine biraz ters görünüyor” diyor.

ABD, iki hafta önce şimdiye kadarki en yüksek COVID-19 hastaneye yatış sayısını gördü ve dünyadaki sağlık sistemleri, aşırı bulaşıcı Omicron varyantının neden olduğu vakalardaki son artışa ayak uydurmak için mücadele ediyor. DSÖ Avrupa’nın kıdemli acil durum görevlisi Dr. Catherine Smallwood, 11 Ocak’ta bir basın brifinginde şunları söylemişti: “Endemiklik açısından hala bir yolumuz var. Endemisite, her şeyden önce, virüsün öngörülebilir seviyelerde istikrarlı dolaşımının ve potansiyel olarak bilinen ve öngörülebilir salgın bulaşma dalgalarının olduğunu varsayar. Daha önce endemikmiş gibi davranmaya başlamamamız gerekiyor. Sadece virüsün kendisi endemikmiş gibi davranıyor.“

İngiltere’deki Warwick Üniversitesi’nden Lawrence Young ise, New Scientist’e “Aslında endemiye yakın bir yerde olduğumuzu düşünmüyorum. Ama henüz o noktada değiliz” dedi.

Endemisitenin ne olduğunu anlamak kadar, ne olmadığını anlamak da önemli. Örneğin çiçek hastalığı endemiktir, çocuk felci endemiktir, Lassa ateşi endemiktir ve sıtma endemiktir. Ama bir endeminin tehlikeli olmadığı gibi bir sonuca varmak mümkün değildir.

Ve bir pandeminin endemiye dönüşmesi, hastalığın ortadan kalktığı anlamına da gelmez. Soğuk algınlığına neden olabilen koronavirüslerden biri olan OC43 endemiktir. Ama yalnızca Birleşik Krallık’ta bile, her gün yaklaşık 45.000 kişiyi etkiler.

COVID-19 Endemi Olacak mı?

Peki COVID endemi olacak mı? Belki… Ama ne zaman olacağını, hatta olup olmayacağını söylemek için henüz erken. Endemiye  geçiş genellikle sadece geçmişe bakıldığında görülür ve birçok uzmana göre şu anda hala çok uzaktayız.

Pek çok uzman, virüs yayılmaya devam ederken ve potansiyel olarak gelişiyorken, özellikle de aşılanmamış dünyanın büyük bölümünde virüsü endemik olarak etiketlemek için çok erken olduğu konusunda hemfikir. DSÖ’nün sık sık işaret ettiği gibi, “aşı eşitliği pandeminin sonunu hızlandıracaktır.” Aşı eşitsizliği ise bu süreci uzatıyor.

Kısacası, şu anda gördüğümüz şey, 2022’ye girerken, endeminin yakınından bile geçmiyor. Öylece arkamıza yaslanıp istikrarlı bir bulaşma oranı göremiyoruz. Vaka sayıları sürekli olarak dalgalanmaya devam ediyor. Hala büyük miktarda belirsizliğe sahibiz, hala oldukça hızlı gelişen bir virüsümüz var ve yeni zorluklar ortaya çıkarıyor. Zamanla pandemi gerçekten de endemiye dönüşebilir. Ancak buna 2022’de kesin olacak gözüyle bakmak da pek kolay değil.