Reisi’nin ertelenen kritik Ankara ziyareti gerçekleşiyor

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları nedeniyle tansiyonun yüksek seyrettiği bir dönemde Perşembe günü Ankara’da temaslarda bulunacak. Reisi’nin Kasım ayı sonu için planlanan ancak ertelenen ziyaretinde iki ülke heyetleri arasında yüksek düzeyli iş birliği toplantısı yapılacak. Gazze, bölgesel istikrar ve PKK’yla mücadele gündemin ilk sıralarında.

Avrupa Birliği ve ABD’nin terör örgütleri listesinde yer alan Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’i hedef alan saldırısının ardından bölge ülkeleri arasında istişareler artmış, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Reisi’nin de Kasım ayı sonlarında Türkiye’ye geleceğini duyurmuştu. Ancak Reisi’nin 28-29 Kasım olarak planlanan Ankara ziyareti başka bir tarihe ertelenmişti.

Bu ertelemede Türkiye’nin İsrail ile süren ticari ilişkilerinin rol oynadığına yönelik bazı iddialar öne sürüldü, ancak yetkililer arada bir sorun olmadığını ve ziyaretin gerçekleşeceğini kaydetti.

Aruri suikastiyle gerilim tırmanıyor

İsrail’in insansız hava aracı ile Lübnan’ın başkenti Beyrut’ta Hamas ofisine saldırı düzenleyerek örgütün en önemli isimlerinden Salih el Aruri’yi öldürmesi bölgedeki gerilimi artıran ve ziyaret kapsamında gündeme gelebilecek bir unsur olarak ön plana çıkıyor.

7 Ekim saldırılarının ardından İsrail iç istihbarat servisi Şin Bet’in Başkanı Ronen Bar, yurt dışındaki Hamas üyelerini “ortadan kaldıracaklarını” söylemiş, operasyon yapılabilecek ülkeler arasında Türkiye’yi de saymıştı. Erdoğan da 6 Aralık’ta yaptığı açıklamada İsrail’e atfen “Bunun bedelini, bunun faturasını çok ama çok ağır öderler” demişti.

Hamas’ın öldürülen liderlerinden Salih el AruriFotoğraf: Ahmed Gamil/AA/picture alliance

Reisi’nin ziyareti öncesinde İstanbul merkezli 8 ilde düzenlenen operasyonlarda da “İsrail adına casusluk yaptığı” iddia edilen 33 kişi gözaltına alındı.

Türkiye ve İsrail ilişkilerinin normalleşme adımlarının atıldığı 2022 yaz aylarında MİT ve MOSSAD işbirliğinden söz edilirken bu operasyonların zamanlaması da dikkat çekti.

İsrail ile İran arasında giderek tırmanan gerilim o dönemde Türkiye sınırları içine yansımış ve İsrail basını, MİT ve MOSSAD’ın işbirliğiyle Türkiye’deki İsrail hedeflerine yönelik bazı saldırıların önlendiğini yazmıştı. İstanbul’da İsrailli turistlere saldırı planladığı iddia edilen İranlı casusluk çetesi üyeleri Haziran 2022’de yakalanmıştı.

Reisi ile gündemde PKK da var

Reisi’nin bölgesel açıdan kritik olan bu ziyareti Türkiye-İran ikili ilişkileri açısından da önem taşıyor.

İki ülke arasında pek çok bakanın katılımıyla yapılan Yüksek Düzeyli İş birliği Konseyi (YDİK) yeni toplantısını da bu ziyaret kapsamında Ankara’da yapacak. Bir önceki toplantı 19 Temmuz 2022’de Tahran’da düzenlenmişti.

Toplantının ardından kültür, bilim, medya, içişleri, taşımacılık, ticaret ve ekonomi gibi farklı alanlarda yaklaşık 10 anlaşmanın imzalanması öngörülüyor. Bu nedenle Reisi’ye ziyareti sırasında eşlik edecek heyette İran’ın Dışişleri, Yol ve Şehircilik, Ticaret, Petrol, Elektrik ve Enerji, İçişleri ve Savunma bakanlarının olması bekleniyor.

Türk diplomatik kaynaklara göre görüşmelerin güvenlik boyutunda PKK ile mücadele de önemli bir gündem maddesi olacak.

En son 22 Aralık’ta Irak’ta PKK tarafından düzenlenen terör saldırısında 12 asker hayatını kaybederken bu gelişme nedeniyle Tahran’dan örgüte yönelik etkin mücadele bir kez daha talep edilecek. İki ülke arasında 560 kilometrelik uzun bir sınır bulunduğunu hatırlatan kaynaklar, Türkiye’nin İran’dan; PKK ve PKK’nın İran kanadı PJAK olmak üzere tüm terör örgütlerine karşı ortak mücadeleyi etkin şekilde hayata geçirmesini beklediğini vurguluyor.

İkili ticaret hacminde hedef 30 milyar dolar

Ziyaretin ve YDİK toplantısının bir başka boyutu da ekonomi ve ticari ilişkiler olacak.

İki ülke arasında 2012’de 22 milyar dolara ulaşan ticaret hacmi İran’a uygulanan yaptırımlar ve pandemi nedeniyle azalmıştı. Güncel ticaret hacmi ise şu an yaklaşık 6 milyar düzeyinde. İki ülke bu hacmi 30 milyar dolara çıkartmayı hedefliyor ve imzalanacak anlaşmaların bazılarının bu hedefe odaklanması bekleniyor.

Erdoğan ve Reisi, Temmuz 2022’de Tahran’da bir araya gelmişti Fotoğraf: Vahid Salemi/AP/dpa

Diplomatik kaynaklara göre İran ile Türkiye arasında Tercihli Ticaret Anlaşması kapsamında bazı ürünlerde kolaylık sağlanması, İran’ın Türkiye’nin 68 ürününü anlaşma kapsamından çıkarmasının ardından bu ürünlerin tekrar anlaşmaya dahil edilmesi ve anlaşmanın da genişletilmesi düşünülüyor.

Bu arada Türkiye’nin İran sınır hattı boyunca ticaret merkezleri kurulmasıyla sınır ticaret havzası oluşturulması önerisi üzerinde de çalışılıyor.

Şu anda iki ülke sınırında Gürbulak, Esendere ve Dilucu sınır kapıları bulunuyor. Ancak bunlara ek olarak iki sınır kapısının daha açılması için bir süredir çalışmalar devam ediyor ve YDİK toplantısında buna yönelik son durumun ele alınması planlanıyor.

Akaryakıt fiyat farkının kaldırılması için müzakareler

Toplantının bir başka gündem maddesi ise taşımacılık. Ankara yaklaşık iki yıldır Orta Asya’dan gelerek İran’dan transit geçen Türk taşımacılardan alınan akaryakıt fiyat farkının kaldırılmasını bekliyor ve bu konuda müzakereler halen devam ediyor.

Türkiye uzun bir süredir devam eden sorun nedeniyle 15 Şubat 2023 tarihinden itibaren Türkiye üzerinden transit taşıma yapacak İran plakalı taşıtlardan, Türkiye topraklarında kilometre cinsinden kat edecekleri mesafeye göre akaryakıt fiyat farkı almaya karar vererek mütekabiliyet uygulamaya başlamıştı.

Ankara’daki Abdullahiyan – Fidan görüşmesi

İran ve Türkiye arasındaki son üst düzey temas İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan arasında 1 Kasım’da Ankara’da gerçekleşmişti. İki bakan ortak basın toplantısında Gazze için ateşkes çağrısı yaptı. İranlı Bakan ayrıca İslam ve Arap ülkelerinin ilk görevinin İsrail mallarını boykot etmek olduğunu da ifade ederken “İşgal altındaki topraklara mal ve yakıt gönderilmesi durdurulmalı ve bu suç rejimiyle diplomatik ilişkilerin durdurulmasında tereddüt edilmemelidir” dedi.

İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in de aynı günlerde Müslüman ülkelere İsrail’e petrol ve gıda ihracat yollarını kapatması çağrısında bulunması dikkat çekti.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl ulaşabilirim?