Kur’an’da İnsan ilişkilerini ele alan sûre: Hucurat suresi ve anlamı

Kuran-ı Kerim’in sonlarına hakikat 26. cüzde ve 516. sayfada başlayan Hucurat Müddetinde, Allah c.c., insan bağlantıları ile ilgili takınmamız gereken hal ve hareketlerden bahsediyor.

Günah işlemenin yalnızca hırsızlık yapmak, alkol kullanmak, adam öldürmekle değil, diğerinin gerisinden hoşlanmayacağı biçimde konuşmakla da olabileceğini, bu ayetlerle anlıyoruz. Ayetlere nazaran Rabbimiz, bir insanın oburunun dedikodusunu yapması ile, onun ölmüş etini çiğnemesini, muadil sayıyor…

Allah (c.c) Hucurat müddeti 10-11-12. ayetlerde, insani alakalarda takınmamız gereken hali şu formda anlatıyor:

10- Mü’minler lakin kardeştirler. O halde kardeşlerinizin ortasını düzeltin ve Allah’ın buyruklarına uygun yaşayın ki rahmete nâil olasınız.

(Mü’minler birbirinin kaygısına ortak olarak, kötülük yapmalarına ve batıla meyletmelerine mahzur olarak, hayırda yardımlaşarak, selamlaşarak, ziyaretleşerek, hediyeleşerek, birbirini koruyarak, Allah yolunda yürüyerek, İslâm düşmanlarına karşı birlik olarak kardeştirler. Ortalarındaki üstünlük lakin takvâ ile, Allah’ın buyruklarına uygun yaşamakladır. Bunun dışında, kan bağları ve beşerî önlem ve yolların, hiçbiri, dinin getirdiği bu kardeşliği tesis edemez. Bundan ötürü şirkten kaçınmış olan mü’minler, İslâm’ın amelle ilgili kurallarını tam yerine getiremeseler bile Kur’an’ın tabiri gereği iman istikametinden kardeş olduklarını bilmeli ve kelime-i tevhid davasında birleşmelidirler.)

11. Ey iman edenler! Bir topluluk, bir toplulukla alay etmesin. Ola ki (alay edilen adamlar, Allah yanında) kendilerinden daha iyidirler. Bayanlar da bayanları alaya almasın. Ola ki onlar, kendilerinden daha iyidirler. Birbirinizi ayıplamayın. Birbirinizi berbat lakaplarla çağırmayın. İman ettikten sonra (kişinin) fâsıklık (damgası yemesi yahut din ve ahlâk hududunu aşması) ne makus isimdir! Kim de tevbe etmezse işte onlar zalimlerin ta kendileridir.

12. Ey iman edenler! Zandan çok sakının. Zira zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin saklı kusurunu (casus gibi) araştırmayın ve biriniz, oburunu çekiştirmesin. Rastgele biriniz (normal insan olarak) ölmüş kardeşinin etini yemeyi sever mi? İşte bundan iğrendiniz (değil mi?) O halde ‘Allah’a hürmet duyup buyruğuna uygun yaşayın’ ters davranmaktan sakının. Elbet Allah tevbeleri kabul edendir, çok merhametlidir.

Hucurat mühletinin tüm ayetlerinin manası şu formdadır.

49. HUCURAT MÜHLETİ

Medine periyodunda nâzil olmuştur. 18 âyettir. Mühlet ismini dördüncü âyette geçen “odalar” manasındaki “hucurât” sözünden almıştır.

Rahmân ve Rahîm Allah’ın ismiyle

1. Ey iman edenler! (İşlerinizde, kelam ve hükümlerinizde) Allah’ın ve Resûlü’nün önüne geçmeyin. Allah’a saygılı olun, buyruklarına uygun yaşayın. Zira Allah, (her şeyi) hakkıyla işitendir, bilendir.

2. Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamber’in sesinin üstünde yükseltmeyin, konuşurken birbirinize bağırdığınız üzere (çağırmak için) ona bağırmayın; (yoksa) siz farkına varmadan amelleriniz boşa gidiverir.[1] [krş. 24/63]

3. Doğrusu, Allah’ın Resûlü yanında seslerini kısanlar (edepli olup benliğini öne çıkartmayanlar) var ya! İşte onlar, Allah’ın gönüllerini takvâ için imtihan ettiği kimselerdir. Onlar için mağfiret ve büyük bir mükâfat vardır.

4. (Resûlüm! Sana ait) odaların akabinde seni çağıranlar var ya! Onların birçok (saygıya) akıl erdiremezler.[2]

5. Şayet onlar, sen yanlarına çıkıncaya kadar (seni çağırmayıp) sabretselerdi, kendileri için elbette daha yeterli olurdu. Allah çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.

6. Ey iman edenler! Şayet bir fâsık (yalancı/günahkâr) size bir haber getirirse,[3] doğruluğunu araştırın. (Yoksa) bilmeyerek bir kavme kötülük eder de, yaptığınıza muhakkak pişman olursunuz.

7. Bilin ki Allah’ın Resûlü içinizdedir. Şayet o, birçok işte size uysaydı, mutlaka zahmete düşerdiniz. Lakin Allah, size imanı (isteğinizle) sevdirdi; onu kalplerinize süs yaptı/kalpleriniz onunla süslendi. Küfrü, fâsıklığı ve isyanı da (olduğu gibi) berbat gösterdi. İşte bu (özelliklere sahip ola)nlar, gerçek yolda olanların ta kendileridir.

8. (Bu haller) Allah’tan bir lütuf ve nimet olarak (verilmiş)tir. Allah bilendir, karar ve hikmet sahibidir.

9. Şayet mü’minlerden iki topluluk birbirleriyle vuruşurlarsa, çabucak ortalarını düzeltin. Şayet onlardan biri, hâlâ (Allah’ın kararına boyun eğmeyip) başkasına saldırırsa, Allah’ın buyruğuna dönünceye kadar saldırana karşı savaşın. Şayet (Allah’ın emrine) dönerse, artık ortalarını adaletle düzeltin ve (her işinizde) âdil davranın. Zira Allah âdil davrananları sever.

10. Mü’minler fakat kardeştirler. O halde kardeşlerinizin ortasını düzeltin ve Allah’ın buyruklarına uygun yaşayın ki rahmete nâil olasınız.

(Mü’minler birbirinin sıkıntısına ortak olarak, kötülük yapmalarına ve batıla meyletmelerine mahzur olarak, hayırda yardımlaşarak, selamlaşarak, ziyaretleşerek, hediyeleşerek, birbirini koruyarak, Allah yolunda yürüyerek, İslâm düşmanlarına karşı birlik olarak kardeştirler. Ortalarındaki üstünlük lakin takvâ ile, Allah’ın buyruklarına uygun yaşamakladır. Bunun dışında, kan bağları ve beşerî önlem ve yöntemlerin, hiçbiri, dinin getirdiği bu kardeşliği tesis edemez. Bundan ötürü şirkten kaçınmış olan mü’minler, İslâm’ın amelle ilgili kurallarını tam yerine getiremeseler bile Kur’an’ın sözü gereği iman istikametinden kardeş olduklarını bilmeli ve kelime-i tevhid davasında birleşmelidirler.)

11. Ey iman edenler! Bir topluluk, bir toplulukla alay etmesin. Ola ki (alay edilen adamlar, Allah yanında) kendilerinden daha iyidirler. Bayanlar da bayanları alaya almasın. Ola ki onlar, kendilerinden daha güzeldirler. Birbirinizi ayıplamayın. Birbirinizi makûs lakaplarla çağırmayın. İman ettikten sonra (kişinin) fâsıklık (damgası yemesi yahut din ve ahlâk sonunu aşması) ne makus isimdir! Kim de tevbe etmezse işte onlar zalimlerin ta kendileridir. [bk. 104/1]

12. Ey iman edenler! Zandan çok sakının. Zira zannın bir kısmı günahtır.[4] Birbirinizin bilinmeyen kusurunu (casus gibi) araştırmayın ve biriniz, oburunu çekiştirmesin.[5] Herhangi biriniz (normal insan olarak) ölmüş kardeşinin etini yemeyi sever mi? İşte bundan iğrendiniz (değil mi?) O halde ‘Allah’a hürmet duyup buyruğuna uygun yaşayın’ karşıt davranmaktan sakının. Elbet Allah tevbeleri kabul edendir, çok merhametlidir. [bk. 17/36]

13. Ey insanlar! Elbet biz, sizi bir erkekle bir bayandan yarattık (ırkınız ve şahsınızla övünmeniz için değil; sadece yeterlilik uğrunda) tanışasınız (yarışıp ve yardımlaşasınız) diye sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Hiç elbet ki sizin Allah yanında en şerefliniz, en takvâlınız (Allah’ın buyruklarına en uygun yaşayanınız ve günahlardan sakınanınız)dır. Elbet, Allah hakkıyla bilendir, (her şeyden) haberi olandır.

(Takvâ sahibi olmak, bütün günahlardan ve günaha giden yollardan sakınmak, nefsi terbiye ve tezkiye etmektir. Bu da nefsi her türlü makus ve batıl his ve isteklerden arındırarak, Allah’ın buyruğuna ve Resûlü’nün sünnetine uygun yaşamak; insanlara karşı dış yaşantısını Allah’a karşı da iç yaşantısını tertemiz süslemektir. Muttakîlik köşeye çekilme değil, birebir vakitte emr-i mâruf nehy-i münkeri yerine getiren aksiyoner bir hayat üslubudur. Âyet-i kerîmeden anlaşıldığı üzere dünyada bütün beşerler ortasında, insan olma istikametinden hiç bir farklılık ve üstünlük yoktur. Eşitlik, karşılıklı hürmet, müsamaha ve hayat hakkını tanıma (5/32) vardır. Halbuki bu hareket Batı’da fakat 15. asırdan sonra hümanizm ile gelişmiştir. Fakat Allah’a olan inanç ve kulluğun yerine getirilmesi bakımından O’nun katında dereceler ve üstünlükler vardır.)

14. Çöldeki (bedevî) Araplar (gelip): “İman ettik.” dediler. De ki: “Siz (gönülden) iman etmediniz. (Fakat:) ‘Müslüman olduk/teslim olduk’ deyin. Şimdi iman kalplerinize (tam) girmedi. Şayet Allah’a ve Resûlü’ne (tam) itaat ederseniz (imanınız sahih ve kâmil olur); O’da amelleriniz(in sevabın)dan hiçbir şeyi eksiltmez. Zira Allah, çok bağışlayan, çok merhamet edendir.” [krş. 8/2-4]

15. (Gerçek) mü’minler, lakin Allah’a ve Resûlü’ne inanan; sonra (bunda) kuşkuya düşmeyen, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla savaşanlardır. İşte onlar (imanlarında) hakikat olanların ta kendileridir. [bk. 4/76; 61/10-11]

16. De ki: “Siz din(darlığ)ınızı Allah’a mı öğretiyorsunuz? Halbuki Allah göklerde ve yerde olanları bilir. Allah, her şeyi bilendir.”

17. (Onlar) İslâm’a girmelerini senin başına kakıyorlar. (Seni minnet altında bırakmak istiyorlar.) De ki: “Müslümanlığınızı benim başıma kakmayın. Tersine, Allah sizi imana eriştirmekle, sizi minnet altında bırakır. Şayet (imanınızda) gerçek kimselerseniz (Allah’a minnettar kalın).”

18