Hz. Mevlâna ve Şeb-i Arus

“Canım cildimde epeyce Kur’an-ı Kerim’in kölesiyim. Ben Hakk’ın seçkin peygamberi Muhammed’in yolunun toprağıyım. Her kim bundan öbür benden bir kelam naklederse ona çok üzülür ve o kelamdan de çok ıstırap duyarım.” diyen Hazret-i Mevlana, her daim bütün yapıtlarında Allah’a ve Hazreti Muhammed’e (s.a.v.) sevgisini ilan etmiştir.

Hak dostu, Hz. Pîr Mevlâna, Rabbine olan sevgisinden ve ona kavuşma dileğinden dolayı, vefat edeceği günü; düğün gecesi ‘Şeb-i Ârus’  olarak tabir etmiştir.

Arus sözü, Arapçadaki “عروج” (Yükseliş) sözünün yerinde kullanılmıştır, yani mevtten sonra ruhun semaya yükselişi manasına gelmektedir.

Mevlâna, “Herkes ayrılıktan bahsetti, bense vuslattan” diyerek, vefatı kişinin aslına, Allah’a dönüşü olarak yorumlamıştır.

Hz. Mevlâna’nın vefatının yıldönümünde, 7-17 Aralık tarihleri arasında yapılan ve “Vuslat Yıldönümü Memleketler arası Anma Törenleri” olarak isimlendirilmeye başlanılan merasimler, halk arasında “Şeb-i Arus” olarak da anılmaktadır.

İlmiyle, kelamlarıyla ve Mesnevî’siyle gönülleri fetheden, tüm dünyada ilgi uyandıran, Hakka kavuşacağı günü düğün gecesi olarak ilan eden Hz. Mevlânâ Celâleddin Rûmî, vefatının 748. yılı münasebetiyle 7-17 Aralık tarihlerinde düzenlenecek merasimlerle anılacak.

HZ. MEVLÂNÂ KİMDİR?

Mevlana Hazretleri, 30 Eylül 1207’de, Afganistan’ın kuzeyinde bulunan Belh kentinde dünyaya geldi. Asıl ismi Celaleddin Muhammed olan büyük düşünürün annesi Mümine Hatun, babası “Sultanü’l-ulema” yani “Alimler sultanı” diye tanınan Bahaeddin Veled, ağabeyi Alaaddin Muhammed ve kız kardeşi Fatıma Hatun’dur.

Mevlana Hazretleri, Horasan’ın büyük alimlerinden olan Bahaeddin Veled ve ailesiyle, kimi siyasi olaylar ve yaklaşmakta olan Moğol istilası nedeniyle Belh’ten ayrıldı.

Seyahat sırasında Nişabur kentinde görüştükleri büyük Hak dostu Ferîdüddin Attar, Hazret-i Mevlana’ya bir kitabını ikram etti ve Bahaeddin Veled’e “Bu çocuğu aziz tut. Çok geçmeyecek, dünyadaki aşıkların gönüllerine ateş salacak.” dedi.

MEVLANA HAZRETLERİNİN EVLİLİKLERİ VE ÇOCUKLARI

Konya’ya gelene dek Mekke, Medine, Şam, Erzincan, Anadolu’nun çeşitli kentleri ve son olarak da Karaman’da bir mühlet yaşayan Mevlana Hazretleri, 18 yaşındayken Karaman’da Gevher Hatun’la evlendi. Bu evlilikten Bahaeddin Muhammed (Sultan Veled) ve Alaaddin Muhammed isminde iki oğlu dünyaya geldi.

Mevlana Hazretleri birinci eşi Gevher Hatun’un vefatından sonra, dul olan ve bir de çocuğu bulunan  Kira Hatun’la evlendi. Bu evlilikten de Buyruk Alim ve Melike isimli iki çocuğu oldu.

Mevlana Hazretleri ailesiyle 7 yıl Karaman’da kaldıktan sonra Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat’ın daveti üzerine 1229 yılında Konya’ya göç etti. Mevlana Hazretlerinin babası ve İslam dünyasının o periyottaki en büyük bilgini Bâhâeddin Veled 1231 yılında Konya’da vefat etti.

HZ. MEVLANA VE ŞEMS

TDV islam ansiklopedisinde yer alan kaynaklara nazaran, Konya’da Şems-i Tebrizi ile karşılaşıp tanışan  Mevlânâ, halkla büsbütün alâkasını kesmiş, medresedeki derslerini ve müridleri irşad işini bir yana bırakıp bütün vaktini Şems ile sohbet ederek geçirmeye başlamış, bu durum müridlerin pirlerini kendilerinden ayıran, kim olduğunu bilmedikleri Şems’e karşı kin beslemelerine sebep olmuştur.

Mevlânâ’nın vaazlarından yoksun kalan halk ortasında da çeşitli dedikoduların yayılması üzerine Şems’in apansızın kenti terkettiği, Mevlânâ’yı çok üzen bu olayın akabinde durumun daha da kötüleştiğini farkeden müridlerin Mevlânâ’dan özür diledikleri kaydedilmektedir. Bir süre sonra gönderdiği mektuptan Şems’in Şam’da olduğunu öğrenen Mevlânâ dönmesi için ona çok içli mektuplar yazmıştır.

Birtakım kaynaklarda,  Mevlânâ’nın bu ayrılık sırasında matem tutanların giydiği, “hindibârî” denilen kumaştan bir ferecî (önü açık hırka) yaptırdığını, başına bal renginde yünden bir külâh geçirip üzerine bir sarık sardığını ve evvelce beri dört hâneli olan rebabı altı hâneli yaptırarak semâ meclislerini başlattığını söyler.

Mevlânâ ile Şems ortasındaki ilgiyi Hz. Mûsâ-Hızır münasebetine benzeten Sultan Veled, Hz. Mûsâ’nın peygamber olmasına karşın Hızır’ı araması üzere Mevlânâ’nın da vaktinde ulaştığı makama ulaşmış hiçbir kimse bulunmadığı halde Şems’i aradığını söyler.

Mevlânâ’nın müridleri çoğunlukla halk tabakasındandı; her sanat ve meslekten beşerler semâ meclislerine katılıyordu. Bununla birlikte onun periyodun yöneticileriyle de yakın alakası vardı. Lakin Mevlânâ bu bağlantıyı çoklukla nasihat çerçevesinde sürdürmüş, yöneticilerin ortalarındaki çekişme ve rekabete dayalı siyasî gayretlerin içine girmemeye itina göstermiştir.

Selçuklu devlet adamlarından II. İzzeddin Keykâvus, Celâleddin Karatay, Konyalı Kadı İzzeddin, Buyruk Bedreddin Gevhertaş, IV. Kılıcarslan, Muînüddin Pervâne, Mecdüddin Atabeg, Emînüddin Mîkâil, Tâceddin Mu‘tez, Sâhib Fahreddin, Alemüddin Kayser, Celâleddin Müstevfî, Atabeg Arslandoğmuş, Kırşehir hâkimi Cacaoğlu Nûreddin, hekimi Reîsületıbbâ Ekmeleddin en-Nahcuvânî kendisine büyük hürmet ve bağlılığı olan kimselerdi. Muînüddin Pervâne’nin eşi Gürcü Hatun, IV. Kılıcarslan’ın eşi Gömeç (Gumaç) Hatun da onun müridleri ortasında bulunuyordu.

Onun bütün hadiseleri yorumlayışının temelinde en olumsuz durumlarda bile olumlu istikametlerin ve gelişmelerin olabileceği anlayışı yatmaktadır. Gerçekten Mevlânâ’nın öngördüğü biçimde Konya’yı kuşatan Moğol kumandanı Baycu kente saldırmamış ve Moğollar daha sonra müslüman olmuştur.

MESNEVİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?

Hazret-i Mevlana’ya büyük sevgiyle bağlı sırdaşı Çelebi Hüsamettin, tasavvufu dervişlere anlatacak bir eser ortaya çıkarmasını tavsiye etti. Hazret-i Mevlana da Mesnevi’nin birinci 18 beyitinin yazılı olduğu kağıdını sarığından çıkarıp Çelebi’ye uzattı. Hazret-i Mevlana, ömrünün son 10-15 yıllık devresinde Mesnevi’yi ortaya çıkardı. O söylüyor, Çelebi Hüsameddin yazıyordu.

Mevlana, dini bilgilerden siyasete, sağlıktan insan alakalarına ve hayata dair birçok mevzuya yer verdiği, 26 bin beyite yaklaşan 6 ciltlik bu değerli yapıtı için şu ifadeyi kullandı:

“Bizden sonra Mesnevi pirlik edecek, arayanlara gerçek yolu gösterecek, onları yönetecek ve önderlik yapacaktır.”

MEVLANA HAZRETLERİ NE VAKİT NEREDE VEFAT ETTİ?

Hayatını “Hamdım, piştim, yandım” sözleri ile özetleyen Hazret-i Mevlana, Konya’da 17 Aralık 1273’te bir pazar günü gurup vaktinde “sevgilisi”ne kavuştu.

MEVLÂNA’NIN YAPITLARI

“Ölümümüzden sonra mezarımızı yerde aramayınız. Bizim mezarımız ariflerin gönüllerindedir.” sözleriyle gönüllerde kalıcı bir yer bulmak istediği anlaşılan Hazret-i Mevlana, insanlığa Mesnevi’nin yanı sıra şu yapıtları bıraktı:

Divan-ı Kebir: “Büyük divan” anlamına gelen kitap, gazel, terkib-i bend ve rubailerden oluşan 40 bin beyitlik bir yapıttır.

Fihi Ma Fih: “İçindeki içindedir, veyahut içinde ne varsa o’dur” anlamına gelir. Hazret-i Mevlana’nın sohbetlerini içeren bir yapıttır.

Mecalis-i Seba: “Yedi meclis” demektir. Hazret-i Mevlana’nın mescitlerdeki vaazlarını içerir.

Mektubat: Hazret-i Mevlana’nın devlet büyüklerine yazdığı mektuplardan oluşmaktadır.

“Canım cildimde hayli Kur’an-ı Kerim’in kölesiyim. Ben Hakk’ın seçkin peygamberi Muhammed’in yolunun toprağıyım. Her kim bundan öteki benden bir kelam naklederse ona çok üzülür ve o kelamdan de çok keder duyarım.” diyen Hazret-i Mevlana, bütün yapıtlarında Allah’a ve Hazreti Muhammed’e (s.a.v.) sevgisini ilan etti.