Rusya-Ukrayna krizinin perde arkası: Dünya iki ateş arasında mı kalacak?

Ukrayna’nın doğusunda bulunan Donbass bölgesindeki Rusya yanlılarıyla, Ukrayna silahlı kuvvetleri ortasında yaşanan ve Rusya ile Ukrayna’yı karşı karşıya getiren tansiyon her geçen gün katlanarak büyüyor.

Bu süreç, 8 yıllık bir vakit diliminde giderek büyüyen ve memleketler arası aktörlerin de dahil olduğu bölgesel bir sorun halini almıştı. Kasım 2013’te başlayan “Yevromeydan protestoları” ile Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in devrilmesi sonrasında bütün istikrarlar alt üst olmuştu. Yaşanan olayların akabinde Mart 2014’te Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin bir basın toplantısı düzenlemiş ve Yanukoviç’i Ukrayna’nın yasal Cumhurbaşkanı olarak gördüklerini, yaşananların anayasaya alışılmamış bir darbe olduğunu açıklamıştı.

Bu devrin akabinde, demografik olarak Rusya’yla yakın bağları bulunan Kırım halkı, “Yevromeydan protestoları” sonrasında Ukrayna Cumhurbaşkanı olan Petro Poroşenko idaresini tanımayarak, 18 Mart 2014 yılında bir referandum düzenledi. Yüklü olarak Ukrayna’dan ayrılma kararı alan Kırım halkı, başlayan silahlı ayaklanmalar sonucunda Rusya’ya bağlandığını duyurmuştu. Bu adımı Odessa, Herson, Lugansk, Nikolayev, Harkov ve Donetsk üzere doğu hududunda bulunan bölge halkları da izledi.

Çatışmaların akabinde Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti olmak üzere iki defacto devlet kuruldu ve çatışmalar sürat kazandı. Tıpkı yılın Eylül ayında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Rusya, Ukrayna ve Donetsk-Lugansk delegelerinin iştirakiyle başlayan görüşmeler sonucunda Minsk Protokolü imzalandı. Ancak bugüne kadar ateşkes protokolünü iki taraf da tekraren ihlal etti.

RUSYA NE TALEP EDİYOR?

2019 Ukrayna Cumhurbaşkanlığı seçiminde Halkın Hizmetkârı Partisi’nden Volodimir Zelenski’nin iktidara gelmesiyle yeni bir süreç açılmış oldu. Zelenski ile AB ve NATO’ya daha fazla yakınlaşan Ukrayna, arbedenin fitilini ateşledi.

Putin, bugün gelinen noktada batının attığı adımları dikkatle izlendiklerini, Ukrayna’nın asla NATO üyesi olamayacağını ve NATO’nun füze savunma sistemlerine konut sahipliği yapamayacağını açıkladı. Kremlin idaresi, taleplerinin gerçekleşmemesi için batılı ülkelerden yasal garantiler istedi. Bu taleplerin gerçekleşmediği bir tabloda ise sıkıntının askeri müdahaleyle çözüleceğine işaret ederek, Ukrayna hududuna askeri birlikleri sevk etme yoluna gitti.

Geçtiğimiz haftalarda, CIA tarafından hazırlanan ve kamuoyuna yansıyan evraklarda, Rusya’nın Ukrayna hududunda bulunan ve 110 bin şahıstan oluşan askeri varlığını Ocak 2022 itibariyle 175 bine çıkartabileceği ve 100 kadar Tabur Taktik Kümeleriyle (BTG) süratli bir atak başlatabileceği açıklandı.

Ortaya çıkan askeri gücün mümkün sonuçlarını kıymetlendiren The New York Times, Ukrayna askeri istihbarat servisi lideri General Kyrylo O. Budanov’un görüşlerine yer verdi. Budanov, “Ukrayna’nın bu noktada objektif olması gerekiyor. Batılı güçlerin dayanağı olmadan başlayacak savaş karşısında, Rusya’nın tam kapsamlı saldırısını püskürtmek için kâfi askeri kaynağımız yok” açıklamasıyla cephedeki duruma açıklık getirdi.

UKRAYNA’NIN MUHTEMEL NATO ÜYELİĞİ PRİMAKOV DOKTRİNİNİ NASIL ETKİLEYECEK?

Pekala, Rusya Devlet Lideri Putin neden Ukrayna’nın NATO üyesi olmasına bu derece sert reaksiyon gösterdi? Bunun nedeni, 1990’lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin çözülüşüyle birlikte ulusal çıkarları korumak için hazırlanan Primakov Doktrini’ne dayanan dış siyaset konseptinin batılı güçler tarafından tehdit ediliyor oluşu.

Primakov tarafından hazırlanan rapora dayanan doktrin, Rusya’nın tarihi ve stratejik çıkarlarının korunması ve batının etraf ülkelerdeki tesirinin en aza indirilmesi esas amaçtı. Bu çerçevede geliştirilen stratejiye karşın NATO’nun doğuya hakikat genişlemesi, Rusya cephesinde barışçı ve eşit iştirake dayalı bağın açık ihlali olarak bedellendiriliyor. Finlandiya’da yaşanan krizin arından Estonya, Letonya’nın NATO ile askeri bağlantılarını geliştirmesi de bu çerçevede bedellendiriliyor.

NİTEKİM İSTİLA TEHDİDİ VAR MI?

Ukrayna Genelkurmayı, ayrılıkçıların elindeki bölgelere süratle cephane desteği yapıldığını, tankların, topçuların ve keskin nişancı birliklerinin bölgeye sevk edildiğini açıkladı. Ama, Kremlin tarafından gelen açıklamalarda, tansiyonu yükselten, tehdit yahut işgale karar verdiklerini çağrıştıran tabirler yer almadı.

O denli ki, Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, herkesi itidalli olmaya davet ederek, tansiyonu düşürme davetinde bulundu. Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergei Ryabkov ise tansiyonun ABD ve Sovyetler Birliği’nin nükleer çatışmaya yaklaştığı “1962 Küba Füze Krizi”ne emsal bir duruma yol açabileceğine değindi.

BBC News’nin haberine nazaran batılı istihbarat servisleri ve Ukrayna güçleri, 2022’nin başlarında bir hücum yahut işgal olabileceğini düşünüyor. CIA Yöneticisi William Burns da Rusya Devlet Lideri Putin’in Rus ordusunu ve güvenlik servislerini hayli kapsamlı bir biçimde hareket edebilecekleri noktalara sevk ettiğini belirtti.

MUHTEMEL BİR SAVAŞ DURUMUNDA NELER YAŞANACAK?

Ukrayna askeri istihbaratı tarafından geçtiğimiz ay yayımlanan haritada en makûs durum senaryosu çizildi. Buna nazaran, Rus kuvvetleri Ukrayna hududunu direkt geçecek, Kırım’dan harekât başlayacak, Transdinyester ve Rus askerlerinin takviyesiyle Odessa’ya amfibi akın başlatılacak. Belarus’tan destek birlikler gönderilecek. Doğudan ve Kırım üzerinden yapılacak bir saldırıyı askeri stratejistler epey mümkün görüyor. Belarus’tan gelen askeri birliklerin ise Ukrayna destek güçlerini etkileyebileceği düşünülüyor.

Ukrayna Askeri İstihbarat Teşkilatı Lideri General Kirill Budanov New York Times’a verdiği demeçte kâbus senaryosuna nazaran, Rusya’nın mühimmat depolarına, siperlere hava taarruzları ve roket akınları ile orduyu bir anda felç edebileceğine ve cephedeki kumandanların tek başına savaşmak zorunda kalabileceğine işaret etti. Rusya’nın bütün gücüyle saldırması durumunda ise ülkenin düşebileceğini açıkladı. Bu türlü bir noktada Rusya, Kiev’i dezavantajlı bir barış mutabakatına zorlayabilir.

Bir öteki olasılığa nazaran Rusya, Donetsk ve Luhansk’a gizlice asker konuşlandırarak daha küçük fakat tesirli bir taarruz düzenleyerek, yeni toprakları Rusya yanlısı ayrılıkçılar için ele geçirebilir. 

 NATO’NUN ARTAN VARLIĞI KRİZİ NASIL ETKİLEDİ?

Kırım’da ve Doğu Ukrayna’da Rus askeri varlığının uydu fotoğraflarının ortaya çıkmasının alarm verici nitelikte olduğunu açıklayan Rusya Devlet Lider Yardımcısı Yuriy Uşakov, “Topraklarımıza asker gönderme hakkımız var” açıklamasıyla dikkat çekmişti.

Kremlin idaresi, 159 bin asker sayısı olan Ukrayna ordusunun 125 bin kişilik değerli bir kısmını doğuya kaydırdığını, bu adımın ise Donetsk-Lugansk bölgesine yönelik bir atak teşebbüsünün hazırlığı olduğunu ve bu türlü bir harekata müsaade vermeyeceklerini açıklamıştı. Kiev idaresi bu savların Rusya’nın kendi planlarını örtbas etmek için tasarlanan “propaganda” olduğunu söyledi.

Ancak bu süreçte NATO’nun Ukrayna’da silah ve askeri işçi varlığını arttırıyor oluşu Rusya için bir savaş nedeni olabilir. Rusya Federasyon Kurulu’nun memleketler arası alakalar komitesinin iki numaralı üyesi olan Vladimir Dzhabarov, bölgede yaşayan 500 bin ayrılıkçının Rus pasaportu taşıdığını söyleyerek, bölge halkından gelecek yardım isteğine duyarsız kalmayacaklarını açıkladı.

NATO, UKRAYNA’YA NASIL YARDIM EDECEK?

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, birliğin temel varlık nedeninin savunma olduğunu artan askeri varlığın ise büsbütün bu halde kıymetlendirilmesi gerektiğinin altını çizdi.  

Ancak, Ukrayna’nın Karadeniz kıyılarında Ochakiv’de ve Azak Denizi’nde bulunan Berdyansk’ta iki deniz üssü inşa etmek için Britanya’dan yardım alması, ABD’den alınan tanksavar Javelin füzeleri ve donanmaya verilen iki devriye botu süreci Rusya’nın reaksiyon göstermesine neden oldu.

Stoltenberg, “Ukrayna’nın ne vakit ittifaka dahil olacağına Ukrayna ve NATO’ya bağlı 30 ülke karar verecek. Rusya’nın süreci ‘veto etme’ yahut müdahale etme hakkı bulunmuyor” çıkışını yaptı.

Krizin yatışması için Avusturya’nın başşehri Viyana’da gerçekleştirilen askeri güvenlik ve silah denetimi bahisli görüşmelerinde Rus heyetinin başında bulunan Konstantin Gavrilov, 21 Aralık’ta yaptığı açıklamada, NATO’nun Moskova’nın blöf yapmadığını anladığını ve bu nedenle, güvenlik garantileriyle ilgili tekliflere süratli halde karşılık verdiklerini açıkladı.

Rus diplomat, NATO’dan güvenlik garantileri konusunda ret karşılığı gelmesi durumunda Rusya’nın izleyeceği yolu şu sözlerle açıkladı:

“Ne vakit, ne yapılacağına ülke idaresi, kelamda partnerlerimizin tüm karşılıkları ve açıklamalarını, hareketlerini tahlil ederek karar verecek. Tahlil yolları kapandığı takdirde, karşılık askeri-teknik olacak.”

BATI, UKRAYNA İÇİN NE KADAR İLERİ GİDECEK?

ABD ve NATO, Ukrayna’nın “egemenliğini” savunmaya yardım etmeye kararlı olduklarını açıkça belirtiyor. ABD lideri Joe Biden, Ukrayna’nın Rusya tarafından taarruza uğraması durumunda daha evvel görülmemiş ölçekte bir yaptırım uygulayacaklarını açıklamıştı. Ama çabucak akabinde ABD askerinin Ukrayna’ya konuşlandırılmayacağını da ekliyor. Ukrayna bu durumda, fiili bir müdahale karşısında tek başına savaşmak durumunda mı kalacak?

Düşünülen ekonomik yaptırımlar ne üzere tekniklerle uygulanabilir? Elbet en büyük yaptırım Rusya’nın bankacılık sistemine yönelik olacak. Muhtemel bir süreçte, Rusya’nın bankacılık sistemi milletlerarası SWIFT ödeme sisteminden çıkartılabilir. Bu tahlil bugüne kadar son deva olarak görülmüştü.

Ancak hatırlanacaktır ki, Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov Mart ayında yaptığı bir açıklamada, Rusya’nın SWIFT ödeme sisteminden çıkarılması ihtimaline karşı gerekli tedbirleri aldıklarını açıklamıştı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ise, ülkelerinin Batı tarafından denetim edilen memleketler arası ödeme sistemlerinden uzaklaşması gerektiğini söylemişti. Ayrıyeten, Rusya 2014 yılında SWIFT sisteminden çıkarılma riski nedeniyle Mali İletileşme Sistemi’ni (SPFS) geliştirmeye başlamış, Aralık 2017’de kullanıma açmıştı.

ABD KRİZE NASIL YAKLAŞIYOR?

ABD Lideri Joe Biden, Amerikan askerlerinin Ukrayna’ya konuşlandırılmayacağını açıklamış olsa da farklı stratejiler izlemesi olası. ABD, Rusya’nın mümkün işgali karşısında bölgedeki askeri, siyasi ve ekonomik nüfuzu ile Çin’e karşı Tayvan’da uyguladığı ‘çevreleme stratejisi’ni uygulayabilir.

Lakin mümkün yaptırımlar Kremlin idaresini caydırmak için kâfi olmayabilir. Bunun da nedeni Çin üzere güçlü bir aktörün batı karşısında Rusya’yı destekleyerek ekonomik yaptırımları fonksiyonsuz hale getirme ihtimali. Bununla birlikte mümkün ABD yaptırımları çerçevesinde, Rusya’nın son yıllardaki en değerli projesi olan ve Almanya’ya kadar ulaşan “Nord Stream 2” doğalgaz sınırı tamamlansa da kullanıma sokulmayabilir. Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, Rusya daha fazla tansiyona neden olursa, gaz çizgisinin hizmete giremeyeceğini tabir etti. 

Ancak, bu adıma karşı Rusya’nın da misal bir adım atarak gaz akışını sonlandırma ihtimalleri de gündeme gelebilir.

Rusya devlet lideri Vladimir Putin birkaç gün evvel yaptığı açıklamada, bölgedeki ABD varlığına ait değerlendirmelerde bulunurken mümkün bir savaş ihtimalinin hiç de uzak olmadığını şu sözlerle tabir etti:

“ABD’nin şu anda Ukrayna topraklarında yaptığı şey hududumuzdan binlerce kilometre uzakta değil, kapımızın eşiğinde ve daha fazla geri çekilecek hiçbir yerimiz kalmadığını anlamalılar. ABD’de şimdi hipersonik silah yok, lakin ne vakit ortaya çıkacağını iddia ediyoruz. Bu silahlar Ukrayna’ya yerleştirilmek isteniyor.”

BBC’ya yayımlanan “Is Russia preparing to invade Ukraine? And other questions”; The Guardian’da yayımlanan “Russia-Ukraine crisis: where are Putin’s troops and what are his options?”; The New York Times’da yayımlanan “NATO Signals Support for Ukraine in Face of Threat From Russia” başlıklı haberlerden derlenmiştir.